Niedokrwistość jest wiodącym problemem zdrowotnym zarówno w krajach o niskim, średnim jak i wysokim dochodzie mającym znaczne konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne. Problem ten dotyczy zwłaszcza dwóch zasadniczych grup populacyjnych, tj. dzieci w pierwszych miesiącach i latach życia oraz młodych kobiet w wieku prokreacyjnym i ciężarnych. Wiodącą bowiem przyczyną niedokrwistości u dzieci zwłaszcza poniżej 4. r.ż. są niedostateczne zasoby żelaza uzyskane przede wszystkim w życiu płodowym. Dzieci matek z niedoborami żelaza oraz urodzone przedwcześnie są w grupie ryzyka bezobjawowej lub objawowej niedokrwistości mających wpływ zarówno na ogólny stan ich zdrowia, jak i ich rozwój psychoruchowy. Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest uważana za jedną z pięciu najczęstszych przyczyn niepełnosprawności. W artykule przedstawiono zmiany homeostazy żelaza w wybranych stanach patologii ciąży wpływające na zasoby żelaza u płodu i u noworodka po urodzeniu, uzasadniające profilaktyczne stosowanie żelaza.

Zakażenie wywołane przez bakterie Streptococcus pneumoniae to jedna z częstszych przyczyn zakażenia inwazyjnego u dzieci. Zgodnie z danymi WHO odpowiada ono za blisko milion zgonów rocznie wśród dzieci do 5. r.ż. w świecie. Jest najczęstszą przyczyną zgonów spośród chorób, którym umiemy zapobiegać za pomocą szczepień w tej grupie wiekowej. Zakażenia pneumokokowe w Polsce stanowią również istotny problem. Jak wynika z danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego–Państwowego Zakładu Higieny (NIZP–PZH): w roku 2019 zgłoszono 1541 przypadków; w 2018 – 1315, w 2017 – 1182 [1, 2]. W roku 2017 rozpoczęto szczepienia populacyjne wszystkich niemowląt. Wzrost zgłaszanych przypadków w kolejnych latach jest znanym zjawiskiem wzmożonej czujności lekarzy i wdrażania diagnostyki w pierwszych latach po rozpoczęciu populacyjnego programu szczepień. Jak wynika z danych KOROUN wykrywalność w populacji dzieci do lat 2 – porównując lata 2018 i 2019, wykazuje tendencję spadkową [3]. W dobie pandemii liczba przypadków chorób przenoszonych drogą kropelkową znacznie spadła. Izolacja, dystans, maseczki istotnie wpłynęły na częstość występowania zakażeń, również pneumokokowych. W roku 2020 do PZH zgłoszono 545 przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) [4]. Pojawiła się natomiast nowa jednostka chorobowa, wywołana przebytym zakażeniem wirusem SARS-CoV-2, często przypominająca zakażenie inwazyjne. W początkowych dobach obraz kliniczny może przypominać posocznicę, jednak leczenie tych jednostek chorobowych różni się znacząco.  W aktualnej sytuacji epidemiologicznej należy pamiętać o obu tych jednostkach i podejmować działania diagnostyczne, umożliwiające różnicowanie, oraz terapeutyczne, uwzględniające obie możliwości, gdyż opóźnienie leczenia w obu sytuacjach jest niekorzystne dla pacjenta.

W artykule autorzy przedstawiają przypadki rumienia guzowatego u dzieci przyjętych do Oddziału Pediatrycznego w Strzelcach Opolskich. Oprócz najczęstszych objawów klinicznych, prawdopodobnej etiologii opisano także rozpoznawanie i leczenie. W diagnostyce różnicowej wyróżniono inne zapalenia tkanki tłuszczowej. Objaw ten, choć u dzieci występuje stosunkowo rzadko, to zdecydowanie często może być manifestacją innego schorzenia podstawowego lub je nawet wyprzedza w czasie.

Mięczak zakaźny (Molluscum contagiosum – MC) jest powszechnie występującym zakażeniem skóry i błon śluzowych. Czynnikiem etiologicznym jest wirus z rodziny Poxviridae. Najwięcej zachorowań obserwuje się u dzieci w wieku 3–10 lat. W populacji osób dorosłych MC jest zaliczany do chorób przenoszonych drogą płciową. Do metod terapeutycznych zaliczamy: usuwanie mechaniczne, łyżeczkowanie, krioterapię, laseroterapię, elektrokoagulację oraz leczenie miejscowe.

Ostra biegunka jest jedną z najczęstszych przyczyn porad pediatrycznych wśród małych dzieci, a co więcej: jest również jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji w tej grupie wiekowej. Najczęściej ma ona łagodny przebieg, charakter samoograniczający się i nie wymaga leczenia. Jednakże czasem może prowadzić do zagrażających życiu konsekwencji, takich jak odwodnienie oraz zaburzenia gazometryczne i elektrolitowe. Z tej przyczyny niezwykle ważne jest nie tylko zgodne z najnowszymi zaleceniami postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne, ale również profilaktyka poprzez edukację społeczeństwa, poprawę warunków sanitarnych, przestrzeganie zasad prawidłowej higieny, zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej, promowanie karmienia piersią oraz szczepienia ochronne.

W pracy przedstawiono aktualne rekomendacje dotyczące leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego (OZUŚ) u dzieci oraz powikłania usznopochodne związane z tym schorzeniem. OZUŚ jest jedną z najczęstszych przyczyn udzielania porad w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Szczyt zachorowań przypada na pacjentów w wieku od 6. do 12. m.ż. W początkowym etapie infekcji rekomendowane jest postępowanie objawowe w postaci leczenia przeciwbólowego i przeciwzapalnego, a dopiero przy braku poprawy zalecane jest włączenie antybiotykoterapii. Najczęstszym powikłaniem wewnątrzskroniowym OZUŚ jest zapalenie wyrostka sutkowatego, które wymaga wdrożenia szeroko spektralnej antybiotykoterapii wraz z paracentezą, jednak brak poprawy klinicznej stanowi wskazanie do interwencji chirurgicznej w postaci mastoidektomii. Pojawienie się objawów neurologicznych u dziecka z OZUŚ, takich jak zaburzenia świadomości, drgawki, silny ból głowy, sztywność karku, wskazują na powikłania wewnątrzczaszkowe. Konieczne jest wówczas pilne wykonanie badań obrazowych oraz interwencja laryngologiczna, która w istotny sposób wpływa na proces gojenia i rokowanie. Nawracające zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka wymaga wykluczenia płynotoku usznego związanego z wrodzoną wadą ucha. 

Rotawirusy stanowią najczęstszy infekcyjny czynnik etiologiczny nieżytów żołądkowo-jelitowych u dzieci do 5. r.ż. W świecie odpowiadają za ok. 5% zgonów w tej grupie wiekowej. W krajach rozwiniętych są częstą przyczyną wizyt małych dzieci w gabinetach lekarskich, ich hospitalizacji, a także jedną z najczęstszych przyczyn zakażeń wewnątrzszpitalnych. Najcięższy przebieg kliniczny ma pierwsza infekcja rotawirusowa w życiu dziecka. Prawie każde dziecko przechodzi przynajmniej jedną infekcję wywołaną tym patogenem do 5. r.ż. W ostatniej dekadzie zgłaszano rocznie w Polsce 20–34 tys. potwierdzonych przypadków zakażeń wywołanych rotawirusami, z czego ponad 90% to dzieci hospitalizowane. Brak jest danych dotyczących rzeczywistej liczby zakażeń. Poza wiekiem dziecka (najcięższy przebieg dotyczy dzieci do 2 lat) istnieje niewiele czynników, na podstawie których możemy przewidzieć ciężkość przebiegu zakażenia. U każdego dziecka może dojść do ciężkiego odwodnienia wymagającego leczenia w warunkach szpitalnych. Najskuteczniejszą metodą profilaktyki zakażeń rotawirusowych są szczepienia ochronne. Od 2021 r. zostały one wprowadzone do Programu Szczepień Ochronnych dla wszystkich niemowląt. Biorąc pod uwagę efekty, jakie uzyskano w innych krajach prowadzących powszechne szczepienia, liczymy na znaczne ograniczenie występowania infekcji rotawirusowych, a zwłaszcza hospitalizacji z tego powodu. Podstawowym zadaniem pediatrów zajmujących się dziećmi w ramach podstawowej opieki zdrowotnej jest właściwa realizacja szczepień, czyli podanie pierwszej dawki do ukończenia 12. tyg. ż. oraz zakończenie cyklu szczepienia optymalnie do 24. tyg.ż. 

Laktoferyna (LF) jest składnikiem odżywczym klasycznie występującym w mleku ssaków. Wiąże żelazo i jest po związaniu z różnymi receptorami nabłonka jelitowego przenoszona do komórek, a pomiędzy komórkami do surowicy, żółci i płynu mózgowo-rdzeniowego. Ma ważne i udowodnione właściwości odpornościowe, działając m.in. przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo. Istnieją także dowody na to, że może wiązać się i blokować przynajmniej niektóre receptory używane przez koronawirusy i utrudniać wirusowi wniknięcie do komórki docelowej. Szczególne istotnymi spośród nich są proteoglikan siarczanu heparanu (HSPG) i enzym konwertujący angiotensynę 2 (ACE2). Ta właściwość LF skojarzona z innymi działaniami odpornościowymi wskazuje, że może ona zapobiegać ciężkiemu ostremu zespołowi oddechowemu wywoływanemu przez koronawirusa 2 (SARS-CoV-2). LF, zwłaszcza w postaci dojelitowej (powlekanej) z uwagi na zwiększoną biodostępność, może, przynajmniej teoretycznie, wykazać swoją wartość profilaktyczną podczas obecnej pandemii COVID-19.

Zaparcie to jedno z najczęściej występujących schorzeń (3-10% wizyt u pediatry i 25% u gastroenterologa). Objawy nie są trudne do zaobserwowania jednak często pozostają niezauważone, bagatelizowane, zbyt późno i niedostatecznie leczone. W pracy przedstawiono sposoby rozpoznawania, zapobiegania i leczenia zaparcia u niemowląt i małych dzieci ze zwróceniem uwagi na znaczenie prebiotyków zawartych w mlekach modyfikowanych. Przypomniano także ogólne zasady diagnostyki i leczenia zaparcia bez względu na wiek.

W pracy omówiono zasady rozpoznawania alergii na białka mleka krowiego (ABMK) z perspektywy lekarza pediatry pracującego w POZ, niebędącego ani gastroenterologiem, ani alergologiem. Wnikliwa analiza objawów klinicznych wraz z testem eliminacji i ewentualnej prowokacji są wystarczającymi kryteriami rozpoznawczymi i pozwalają na włączenie leczenia bez konsultacji ze specjalistą. Badania pomocnicze (sIgE – testy skórne) w samym rozpoznaniu nie odgrywają zasadniczej roli, jednak w podejmowaniu decyzji dotyczących ewentualnej prowokacji, czasu oraz miejsca jej przeprowadzenia są już niezbędne. Otwarty test prowokacji może być przeprowadzany w sposób bezpieczny w warunkach POZ tylko w przypadku alergii IgE-niezależnej. We wszystkich innych przypadkach (alergia IgE-zależna, reakcje anafilaktyczne w wywiadzie) test prowokacji (zarówno otwarty, jak i z podwójnie ślepą próbą) powinien być przeprowadzany w warunkach szpitalnych, i tylko wtedy, gdy są zapewnione warunki do udzielenia natychmiastowej pomocy lub resuscytacji oraz dostęp do co najmniej dwóch żył. Przedstawiono także zasady kontroli przebiegu alergii na BMK.

Kaszel jest częstą dolegliwością, z jaką rodzice zgłaszają się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. W artykule przedstawiono zastosowanie leków przeciwkaszlowych z uwzględnieniem roli lewodropropizyny jako leku bezpiecznego, szeroko stosowanego zarówno w populacji ludzi dorosłych, jak i dzieci ze zwróceniem uwagi na jej właściwości farmakokinetyczne i farmakodynamiczne.

Większość przypadków COVID-19 dotyczy głównie dorosłych. Częstość występowania COVID-19 jest znacznie mniejsza u dzieci niż u dorosłych, ale występowanie zakażeń SARS-CoV-2 u dzieci jest prawdopodobnie niedodiagnozowane w wyniku dużej liczby przypadków bezobjawowych lub łagodnie przebiegających. Dzieci są narażone na ogniska zakażeń rodzinnych. Transmisja wertykalna zakażeń lub przenoszenie wirusa z mlekiem matki nie zostały jeszcze udowodnione. Znaczna część zakażeń SARS-CoV-2 u dzieci ma charakter bezobjawowy. W przypadkach objawowych zazwyczaj obserwuje się łagodne objawy: kaszel, gorączkę, ból gardła, objawy żołądkowo-jelitowe. Część przypadków COVID-19 u dzieci może wymagać przyjęcia do szpitala. Jednak konieczność hospitalizacji na oddziałach intensywnej terapii i przypadki śmiertelne zdarzają się stosunkowo rzadko. Wieloukładowy zespół zapalny u dzieci i młodzieży czasowo związany z SARS-CoV-2 jest nowo pojawiającą się chorobą, która może mieć ciężki przebieg. Większość przypadków COVID-19 u dzieci wymaga leczenia objawowego. W przypadku ciężkiej lub krytycznej choroby decyzja o rozpoczęciu leczenia przeciwwirusowego powinna być podejmowana indywidualnie. Przypadki wielosystemowego zespołu zapalnego u dzieci i młodzieży związanego z SARS-CoV-2 wymagają leczenia immunomodulacyjnego. Dostępne szczepienia ochronne są bezpieczne i aktualnie stanowią jedyną metodę zmierzającą do opanowania częstości nowych zakażeń SARS-CoV-2, ale zarejestrowane do populacji powyżej 16. r.ż.