Ospa wietrzna jest stosunkowo często występującą w Polsce i najczęściej łagodną chorobą wieku dziecięcego. Skuteczną metodą zapobiegania ospie wietrznej jest szczepienie ochronne stosowane rutynowo w schemacie dwudawkowym; szczepionkę można podać już od 9. m.ż., a standardowo stosuje się dwie dawki szczepionki (schemat dwudawkowy), zgodnie z aktualnymi zaleceniami krajowymi [1]. W przebiegu ospy na skórze całego ciała występują zmiany pęcherzykowe na podłożu rumieniowym, zmiany mogę obejmować także błony śluzowe. Najczęściej obserwowanym powikłaniem ospy wietrznej jest bakteryjne nadkażenie wykwitów, zapalenie płuc, a także powikłania neurologiczne – ataksja móżdżkowa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Leczenie ospy wietrznej w niepowikłanych przypadkach u pacjentów poniżej 12. r.ż. jest objawowe. Leczenia przyczynowego wymagają pacjenci powyżej 12. r.ż., chorzy przewlekle, osoby z upośledzoną odpornością i dzieci z kontaktów domowych.
Autor: Anna Mania
dr hab. n. med.; Klinika Chorób Zakaźnych i Neurologii Dziecięcej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Uczucie suchości w obrębie błony śluzowej jamy nosowej u dzieci to często zdarzający się problem, który może wynikać m.in. z długotrwałego stosowania leków, takich jak preparaty obkurczające błonę śluzową lub sterydy donosowe. Błona śluzowa jamy nosowej pełni kluczową rolę w filtrowaniu, nawilżaniu i ogrzewaniu wdychanego powietrza. Stosowanie leków obkurczających błonę śluzową może zaburzać naturalne procesy produkcji śluzu i zmieniać strukturę nabłonka nosa, co prowadzi do jego wysuszenia. Nawilżenie błony śluzowej nosa jest kluczowe dla poprawy komfortu dziecka i zapobiegania powikłaniom. Regularne stosowanie preparatów nawilżających, dbałość o wilgotność powietrza oraz unikanie przedłużonego stosowania leków to kluczowe elementy profilaktyki i leczenia tego stanu. W przypadku utrzymujących się dolegliwości zawsze warto zasięgnąć porady specjalisty, aby dostosować terapię do potrzeb dziecka.
Ostra biegunka to zmiana konsystencji stolca i/lub zwiększenie częstotliwości wypróżnień powyżej trzech na dobę. Wirusy są przyczyną 60% wszystkich przypadków biegunki i ponad 75% wymiotów i biegunki u dzieci. Rotawirusy to najczęstszy czynnik powodujący zapalenia żołądka i jelit u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 2 lat. Postępowanie objawowe, tj. stosowanie płynów elektrolitowych do nawadniania doustnego i właściwe żywienie jest podstawą leczenia ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego niezależnie od jego etiologii. Higiena rąk ma podstawowe znaczenie jako prewencja zakażeń jelitowych. Szczepienia przeciwko rotawirusom znajdują się w polskim Programie Szczepień Obowiązkowych i są rekomendowane wszystkim niemowlętom w wieku od 6. do 24. t.ż.
Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. human papiloma virus, HPV) jest patogenem przenoszonym drogą płciową, który powoduje choroby narządów płciowych, odbytu, jamy ustnej i gardła u mężczyzn i kobiet. Genotypy HPV wysokiego ryzyka powodują przeszło 90% wszystkich nowotworów szyjki macicy na całym świecie. Szczepienia ochronne przeciwko HPV są skutecznym środkiem zapobiegającym zakażeniom genotypami HPV zawartymi w szczepionkach, co przekłada się na istotne obniżenie częstości występowania nowotworów związanych z zakażeniem. Szczepienia przeciwko HPV są bezpieczne i nie powodują poważnych działań niepożądanych. Pomimo programu profilaktycznego Światowej Organizacji Zdrowia wykorzystanie szczepień ochronnych przeciwko HPV jest niewystarczające i konieczne są programy edukacyjne zmierzające do ich popularyzacji.
dr hab. n. med. Anna Mania
Klinika Chorób Zakaźnych i Neurologii Dziecięcej, Instytut Pediatrii, Uniwersytet im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Szczepienia ochronne są obecnie najskuteczniejszą dostępną metodą obrony przed infekcjami. Po wprowadzeniu obowiązkowych szczepień ochronnych udało się w niektórych krajach o 90% zredukować liczbę przypadków chorób zakaźnych, którym zapobiegają szczepienia. Programy szczepień ochronnych PSO przynoszą korzyść nie tylko szczepionemu dziecku, ale również pośrednio zabezpieczają osoby nieszczepione dzięki zjawisku odporności grupowej. PSO zawiera wykaz szczepień obowiązkowych i zalecanych oraz zasady ich przeprowadzania. Podlega zwykle corocznej aktualizacji. Wszelkie opóźnienia w jego realizacji sprowadzają na dziecko zagrożenie zachorowania na groźną w skutkach chorobę zakaźną, której szczepienie mogło zapobiec. Opóźnienia wymagają opracowania indywidualnego kalendarza szczepień na podstawie istniejącego programu, zasad przeprowadzania szczepień ochronnych oraz zaleceń producentów preparatów szczepionkowych. Zaległości w szczepieniach powinny zostać nadrobione z zachowaniem minimalnych odstępów między dawkami. Nie ma konieczności ponownego rozpoczynania serii, nawet jeśli odstęp między dawkami jest wydłużony.
Słowa kluczowe: szczepienia ochronne, dzieci
Szczepionki wieloskładnikowe będące produktami leczniczymi chroniącymi w jednym podaniu przed 4, 5 lub 6 chorobami są określane mianem szczepionek wysoce skojarzonych. Szczepienia wysoce skojarzone nie są finansowane z budżetu. Koszty wykorzystania tych preparatów leżą po stronie rodziców dziecka i mogą być dla nich obciążeniem finansowym. Cały cykl szczepień powinien być wykonywany tym samym preparatem. Zastosowanie szczepionek wysoce skojarzonych umożliwia zredukowanie liczby koniecznych ukłuć podczas jednej wizyty oraz zmniejszenie liczby wizyt. Daje większy profil bezpieczeństwa w odniesieniu do komponenty acelularnej krztuśca. Szczepionki wysoce skojarzone ułatwiają realizację programu szczepień ochronnych i są z powodzeniem stosowane w wielu krajach. Ich wykorzystanie umożliwia uzupełnienie niedostatecznej realizacji szczepień także w przypadkach brakującej dokumentacji medycznej.
U większości dzieci ospa wietrzna jest infekcją samoograniczającą się. Ospa wietrzna może jednak prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zakażenie tkanek miękkich, zapalenie płuc, zapalenie wątroby i zapalenie mózgu. Pacjenci o zwiększonym ryzyku powikłań to osoby w immunosupresji i kobiety w ciąży. Szczepionka przeciwko ospie wietrznej zawiera żywy atenuowany szczep Oka. Jest podawana w schemacie dwudawkowym. Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne zdarzają się stosunkowo rzadko. Najczęściej notuje się odczyny miejscowe, wysypkę i gorączkę. Szczepienie przeciwko ospie jest przeciwwskazane u osób z ciężkim upośledzeniem odporności. Powinno być również odraczane po przetoczeniu immunoglobulin i preparatów krwiopochodnych. Po szczepieniu należy unikać podawania leków przeciwwirusowych, a także podawania salicylanów.
Wirusy są czynnikiem etiologicznym znacznej części zakażeń stwierdzanych u dzieci o bardzo różnej lokalizacji narządowej. Wirusowe zakażenia dróg oddechowych należą do najczęstszych zachorowań u dzieci poniżej 5 r.ż. Z uwagi na ciągłość dróg oddechowych mogą mieć umiejscowienie mnogie i dotyczyć różnych odcinków układu oddechowego. Wirusy stanowią również najczęstszą przyczynę biegunki u dzieci. W przebiegu zakażeń wirusowych obserwuje się różne objawy skórne. Zakażenia mogą mieć także inną lokalizację narządową i być przyczyną stanów groźnych dla zdrowia i życia. W większości przypadków nie jest dostępne leczenie przyczynowe, dlatego leczenie ogranicza się do właściwego postepowania objawowego.
Większość przypadków COVID-19 dotyczy głównie dorosłych. Częstość występowania COVID-19 jest znacznie mniejsza u dzieci niż u dorosłych, ale występowanie zakażeń SARS-CoV-2 u dzieci jest prawdopodobnie niedodiagnozowane w wyniku dużej liczby przypadków bezobjawowych lub łagodnie przebiegających. Dzieci są narażone na ogniska zakażeń rodzinnych. Transmisja wertykalna zakażeń lub przenoszenie wirusa z mlekiem matki nie zostały jeszcze udowodnione. Znaczna część zakażeń SARS-CoV-2 u dzieci ma charakter bezobjawowy. W przypadkach objawowych zazwyczaj obserwuje się łagodne objawy: kaszel, gorączkę, ból gardła, objawy żołądkowo-jelitowe. Część przypadków COVID-19 u dzieci może wymagać przyjęcia do szpitala. Jednak konieczność hospitalizacji na oddziałach intensywnej terapii i przypadki śmiertelne zdarzają się stosunkowo rzadko. Wieloukładowy zespół zapalny u dzieci i młodzieży czasowo związany z SARS-CoV-2 jest nowo pojawiającą się chorobą, która może mieć ciężki przebieg. Większość przypadków COVID-19 u dzieci wymaga leczenia objawowego. W przypadku ciężkiej lub krytycznej choroby decyzja o rozpoczęciu leczenia przeciwwirusowego powinna być podejmowana indywidualnie. Przypadki wielosystemowego zespołu zapalnego u dzieci i młodzieży związanego z SARS-CoV-2 wymagają leczenia immunomodulacyjnego. Dostępne szczepienia ochronne są bezpieczne i aktualnie stanowią jedyną metodę zmierzającą do opanowania częstości nowych zakażeń SARS-CoV-2, ale zarejestrowane do populacji powyżej 16. r.ż.
Realizacja szczepień zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych (PSO) w czasie pandemii COVID-19 jest zagadnieniem o podstawowym znaczeniu pozostającym w gestii podstawowej opieki zdrowotnej. Streptococcus pneumoniae należy do głównych czynników etiologicznych odpowiedzialnych za inwazyjne zakażenia u pacjentów w wieku > 3. m.ż. Pomimo istniejących metod diagnostycznych i dostępnej antybiotykoterapii wystąpienie objawów inwazyjnej choroby penumokokowej (IChP) związane jest ciągle ze stosunkowo wysoką śmiertelnością. W Polsce od 2017 roku szczepienia przeciwko pneumokokom znalazły się w programie szczepień ochronnych. Na polskim rynku istnieją szczepionki koniugowane przeciwko pneumokokom zawierające 10 (PCV10) lub 13 (PCV13) antygenów szczepów najczęściej wywołujących zakażenia inwazyjne, a także szczepionka polisacharydowa z 23 serotypami. Do realizacji PSO stosuje się PCV10, PCV13 jest natomiast wykorzystywana w ramach szczepień zalecanych. Szczepienia ochronne przyczyniły się do obniżenia częstości występowania IChP wywoływanej przez szczepy szczepionkowe, wzrasta jednak liczba zakażeń serotypami niezawartymi w szczepionkach.
W dobie pandemii szczególnego znaczenia nabiera zapobieganie zakażeniom mogącym stanowić zagrożenie zdrowia i życia i być wskazaniem do hospitalizacji. Neisseria meningitidis (meningokok) jest jedną z głównych przyczyn zakażeń inwazyjnych, tj. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy u dzieci powyżej 3. m.ż. IChM występuje na całym świecie w formach endemicznych i epidemicznych, przez cały rok, ale częstość występowania jest najwyższa późną zimą i wczesną wiosną. Za większość przypadków odpowiadają serotypy A, B, C, W i Y. Nawet przy odpowiednio prowadzonej antybiotykoterapii wskaźnik śmiertelności w IChM to około 10–15%, a w przypadku posocznicy sięga nawet 40%. Odległe następstwa choroby, tj. niedosłuch, deficyty neurologiczne oraz utrata kończyny dotyczą 20% przypadków. Według Programu Szczepień Ochronnych w Polsce szczepienia przeciwko meningokokom należą do szczepień zalecanych. W Polsce zarejestrowane są szczepionki skoniugowane przeciwko serotypom A, C, W, Y oraz szczepionki rekombinowane przeciwko serotypowi B. Dostępne schematy szczepień pozwalają na podanie szczepionki już małym niemowlętom.
Choroba wywołana przez SARS-CoV-2 (COVID-19) u dzieci ma zwykle łagodny przebieg. Jednak w wybranych przypadkach obraz choroby może być ciężki, a objawy kliniczne mogą różnić się od dorosłych. W kwietniu 2020 r. pojawiły się doniesienia o manifestacji klinicznej u dzieci podobnej do choroby Kawasakiego (KD). Od tego czasu liczba doniesień dotyczących podobnych przypadków na całym świecie rośnie. Zespół ten został określony jako wielosystemowy zespół zapalny u dzieci (MIS-C). Objawy kliniczne MIS-C obejmują uporczywą gorączkę, objawy żołądkowo- -jelitowe (ból brzucha, wymioty, biegunka), wysypkę i zapalenie spojówek. U części pacjentów po kilkudniowej gorączce dochodzi do rozwoju objawów wstrząsu. W wynikach badań laboratoryjnych stwierdza się: limfocytopenię, podwyższone wykładniki stanu zapalnego (białko C-reaktywne, OB, D-dimery) i podwyższone wskaźniki uszkodzenia mięśnia sercowego (troponina, BNP).