Eksperci Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu ustalili definicję bólu już w latach 70. ubiegłego wieku i jest ona aktualna do dzisiaj. Zgodnie z tą definicją: „Ból to subiektywnie przykre oraz jednoznacznie negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniu albo opisywanym w kategoriach takiego uszkodzenia”. Populacja dziecięca stanowi szczególną grupę pacjentów, u których ocena dolegliwości bólowych jest szczególnie trudna. Z tego powodu istotne jest dobranie odpowiedniej skali oceny bólu.
Autor: Magdalena Chrościńska-Krawczyk
dr hab. n. med.; Klinika Neurologii Dziecięcej, Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Lublinie
Eksperci Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu ustalili definicję bólu już w latach 70. ubiegłego wieku i jest ona aktualna do dzisiaj. Zgodnie z tą definicją: „Ból to subiektywnie przykre oraz jednoznacznie negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniu albo opisywanym w kategoriach takiego uszkodzenia”. Populacja dziecięca stanowi szczególną grupę pacjentów, u których ocena dolegliwości bólowych jest szczególnie trudna. Z tego powodu istotne jest dobranie odpowiedniej skali oceny bólu.
Terapia przeciwbólowa u dzieci do dziś stanowi dla klinicystów wyzwanie zarówno pod kątem etycznym, jak i medycznym. Na lekarzach spoczywa obowiązek dobrania odpowiedniego i bezpiecznego analgetyku, jak również zapewnienia komfortu zarówno małemu, jak i starszemu pacjentowi podczas jego hospitalizacji. W prowadzeniu właściwej terapii pomocne jest regularne ocenianie natężenia bólu dzięki różnorodnym skalom dostosowanym do wieku dziecka, a także stosowanie zasad drabiny analgetycznej. Według nowych wytycznych WHO przy umiarkowanym bólu słabe opioidy można zastąpić mniejszymi dawkami mocnych opioidów. Ponadto na każdym stopniu drabiny można stosować nieopioidowe leki przeciwbólowe. Najczęściej stosowanymi lekami z tej grupy są paracetamol i ibuprofen. Liczne badania wykazały skuteczność analgezji multimodalnej, która polega na użyciu kilku analgetyków o różnym mechanizmie działania w połączeniu ze znieczuleniem regionalnym bądź miejscowym. Korzyści terapeutyczne przynosi też stosowanie koanalgetyków, których głównym zadaniem jest potęgowanie działania przeciwbólowego przy jednoczesnym zmniejszaniu niepożądanych efektów ubocznych, np. opioidów.
O makrocefalii mówimy, kiedy obwód czołowo-potyliczny głowy (head circumference, HC) przekracza o więcej niż dwa odchylenia standardowe (standard deviation, SD) wartość średnią dla wieku i płci. Jest to częsta nieprawidłowość, stwierdzana w zależności od źródła u 2–5% dzieci. Makrocefalia może być pierwotna i wynikać ze zwiększonej objętości tkanki mózgowej oraz wtórna. Dodatkowo należy rozróżnić pojęcia makrocefalii oraz megaencefalii. Ta druga odnosi się do zwiększonej masy i rozmiaru mózgu w wyniku rozrostu tkanki ośrodkowego układu nerwowego. Stanowi jedną z przyczyn makrocefalii i może mieć podłoże rozwojowe/anatomiczne lub metaboliczne. U pacjentów z makrocefalią najczęściej rozpoznaje się makrocefalię rodzinną albo łagodne poszerzenie przestrzeni podpajęczynówkowych. Makrocefalia może być także cechą wielu zespołów genetycznych i innych schorzeń. U pacjenta należy przede wszystkim wykluczyć stany związane ze zwiększonym ciśnieniem śródczaszkowym. Autorzy jednej z publikacji dzielą pacjentów w zależności od obrazu klinicznego na trzy grupy ryzyka. Dla każdej z nich opracowano odpowiednie postępowanie. W większości przypadków makrocefalia jest łagodnym zaburzeniem i pacjenci nie wymagają leczenia.
„Ból to subiektywnie przykre oraz jednoznacznie negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniu albo opisywanym w kategoriach takiego uszkodzenia”. Populacja dziecięca stanowi szczególną grupę pacjentów, u których ocena dolegliwości bólowych jest szczególnie trudna, dlatego istotne jest dobranie odpowiedniej skali oceny bólu. Najczęściej wykorzystywane skale to: NRS, VAS, VRS. W przypadku pacjentów pediatrycznych, w zależności od wieku, wykorzystuje się: MPIS/NIPS, FLACC, skalę Oucher, skalę Wang-Becker. W przypadku leczenia zamkniętego rozróżniamy leczenie bólu ostrego i przewlekłego. Do leczenia przewlekłego stosuje się: paracetamol, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, ketoprofen, metamizol. Na drugim stopniu drabiny analgetycznej wykorzystuje się: morfinę, fentanyl, oksykodon, metadon i hydromorfon. Analgezja multimodalna polega na stosowaniu terapii kilkoma lekami przeciwbólowymi lub łączeniu ich z koanalgetykami w celu zmniejszenia liczby działań niepożądanych.
Zaburzenia napadowe są częstym problemem okresu dziecięcego oraz młodzieńczego. Zmiany te charakteryzują się napadowymi zaburzeniami ruchu, zachowania lub świadomości. Najczęściej występującymi zaburzeniami napadowymi wieku dziecięcego i młodzieńczego są: tiki, napady rzekomopadaczkowe, dyskinezy, migrena i omdlenia. Znajomość diagnostyki różnicowej zaburzeń napadowych u dzieci pozwala uniknąć niepotrzebnej terapii przeciwpadaczkowej.
Diagnostyka różnicowa zaburzeń napadowych jest niezwykle istotna, jednocześnie stanowi pewnego rodzaju trudność dla klinicystów. Wynika to z subtelnych, niekiedy trudnych do zauważenia różnic w objawach klinicznych pomiędzy zaburzeniami napadowymi o cechach padaczkowych i niepadaczkowych. Częstość występowania napadów niepadaczkowych u dzieci we wczesnym okresie życia jest około 10-krotnie większa w porównaniu z napadami drgawkowymi. Pomimo tego nadal mamy do czynienia z nadrozpoznawalnością padaczki, co prowadzi do niepotrzebnego włączania leczenia przeciwdrgawkowego u dziecka, a także socjo-ekonomicznego obciążania jego rodziny. Niezwykle ważna jest znajomość innych stanów napadowych, takich jak drżenia, mioklonie, hiperekpleksja, ruchy dystoniczne, a nawet czkawka, obserwowanych we wczesnym okresie życia dziecka i wykluczenie ich przed ostatecznym rozpoznaniem padaczki. Opisane w niniejszym artykule przyczyny występowania drgawek mogą okazać się pomocne w procesie diagnostycznym, co w efekcie może przyczynić się do zmniejszenia liczby przypadków błędnego rozpoznania padaczki oraz włączania leczenia przeciwdrgawkowego.
Według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Bólu „ból to subiektywnie przykre oraz jednoznacznie negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających jej uszkodzeniem albo opisywanym w kategoriach takiego uszkodzenia”. Z punktu widzenia fizjologicznego ból powstaje na skutek podrażnienia receptorów bólowych, tzw. nocyceptorów lub też na skutek ich nadreaktywności na zwykły bodziec, wynikającej z obniżenia ich progu pobudliwości. W większości przypadków prawidłowe leczenie przeciwbólowe sprawia, że ból ustępuje po kilku lub kilkunastu dniach od zdarzenia, które go zainicjowało. Mówimy wówczas o bólu ostrym. Natomiast jeśli utrzymuje się on powyżej 3 miesięcy mamy do czynienia z bólem przewlekłym. Obecnie stosujemy kilka skal i kwestionariuszy, które zawsze opierają się na opinii samego chorego i pomimo, że stanowią narzędzia oceny subiektywnej mają znaczenie zarówno w ocenie nasilenia bólu jak i skuteczności jego leczenia. W 2012 roku została wprowadzona przez WHO koncepcja leczenia bólu przewlekłego u dzieci oparta na 4 założeniach. Leczenie bólu u dzieci opiera się na postepowaniu kilkustopniowym. Należy zwrócić również uwagę na pojęcie bólu neuropatycznego. Jest to rodzaj bólu, który powstaje w wyniku uszkodzenia układu nerwowego. Ból stanowi bardzo istotny problem w pediatrii z uwagi na jego złożoność i częstość występowania. Dlatego tak istotne jest odpowiednie postępowanie w chwili jego wystąpienia oraz poszukiwanie nowych opcji terapeutycznych.
Padaczka jest jednym z najczęstszych zaburzeń neurologicznych okresu dziecięcego. Jest to jednostka chorobowa przebiegająca przewlekle i nawrotowo, w której występują spontaniczne oraz patologiczne wyładowania w neuronach mózgu w postaci nadmiernej i synchronicznej ich aktywności. Zapadalność na tę chorobę wśród dzieci wynosi ok. 50–72: 100 000. Benzodiazepiny są grupą leków, których mechanizm działania polega na oddziaływaniu na układ GABA-ergiczny, poprzez połączenie z receptorami GABA-A, co wpływa bezpośrednio na działanie kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który należy do najważniejszych substancji hamujących w ośrodkowym układzie nerwowym. Nowością w stosowaniu benzodiazepin u dzieci stało się wprowadzenie na rynek polski preparatu Buccolam (midazolam). Jest to lek, który stosuje się w postaci roztworu do stosowania na śluzówkę jamy ustnej – do przestrzeni pomiędzy dziąsłem a policzkiem.
Rdzeniowy zanik mięśni (SMA – spinal muscular atrophy) jest postępującą chorobą zwyrodnieniową neuronów ruchowych prowadzącą do zaniku mięśni. Jest to choroba uwarunkowana genetycznie i spowodowana mutacją w genie SMN1, odpowiedzialnym za produkcję białka SMN, które jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania motoneuronów. Tradycyjnie SMA dzieli się na cztery typy. Obecnie używana jest klasyfikacja funkcjonalna, której wyznacznikiem jest najwyżej osiągnięty etap rozwoju ruchowego. Rozpoznanie rdzeniowego zaniku mięśni stawia się na podstawie objawów klinicznych, ale przede wszystkim badania genetycznego, potwierdzającego mutację w genie SMN1 oraz określającego liczbę kopii genu SMN2, mającego duże znaczenie prognostyczne. Poznanie molekularnego podłoża rdzeniowego zaniku mięśni pozwoliło na przygotowanie leków specjalnie dedykowanych tej chorobie. Pierwszym preparatem, dopuszczonym do leczenia SMA, był nusinersen (Spinraza). Kolejną opcją terapeutyczną jest zastosowanie terapii genowej opartej na wirusie AAV9, w celu dostarczenia, komplementarnego do SMN1, niezmutowanego DNA do motoneuronów.
Dzieci z chorobami przewlekłymi, w tym neurologicznymi stanowią grupę pacjentów szczególnie narażonych na zakażenie i ciężki przebieg chorób zakaźnych. Należy pamiętać, że terminowe realizowanie kalendarza szczepień oraz przeprowadzenie szczepień zalecanych stanowi najskuteczniejszą ochronę przed infekcjami, a przeciwskazania do podania szczepionek w tej grupie pacjentów są ograniczone. Zdarza się, że wątpliwości lekarza kwalifikującego do szczepienia są powodem opóźnień w realizacji PSO, dlatego planowe wykonanie i bezpieczeństwo szczepień zależy od współpracy pediatrów i lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej z neurologami dziecięcymi. Konsultacja specjalisty neurologa ma na celu ustalenie rozpoznania i/lub wykluczenie chorób wymagających odroczenia lub szczególnej ostrożności przy wykonywaniu szczepień. Sama decyzja o kwalifikacji do szczepienia należy do kompetencji i obowiązków lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ). Odroczenie lub dyskwalifikacja z przeprowadzenia szczepienia powinny dotyczyć konkretnych preparatów i obowiązywać przez określony czas, który potrzebny jest do przeprowadzenia konsultacji neurologicznej, badań pomocniczych, obserwacji pacjenta oraz osiągnięcia przez niego oczekiwanego etapu rozwoju.
Zaburzenia neurorozwojowe stanowią bardzo szerokie pojęcie obejmujące zaburzenia charakterystyczne dla wieku rozwojowego, tzn. ujawniają się zwykle w okresie niemowlęcym, dzieciństwie lub w wieku dorastania. Powstają w wyniku nieprawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego w okresie płodowym oraz w okresie wczesnego dzieciństwa [1].