Autor: Paweł Małecki

Realizacja szczepień zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych (PSO) w czasie pandemii COVID-19 jest zagadnieniem o podstawowym znaczeniu pozostającym w gestii podstawowej opieki zdrowotnej. Streptococcus pneumoniae należy do głównych czynników etiologicznych odpowiedzialnych za inwazyjne zakażenia u pacjentów w wieku > 3. m.ż. Pomimo istniejących metod diagnostycznych i dostępnej antybiotykoterapii wystąpienie objawów inwazyjnej choroby penumokokowej (IChP) związane jest ciągle ze stosunkowo wysoką śmiertelnością. W Polsce od 2017 roku szczepienia przeciwko pneumokokom znalazły się w programie szczepień ochronnych. Na polskim rynku istnieją szczepionki koniugowane przeciwko pneumokokom zawierające 10 (PCV10) lub 13 (PCV13) antygenów szczepów najczęściej wywołujących zakażenia inwazyjne, a także szczepionka polisacharydowa z 23 serotypami. Do realizacji PSO stosuje się PCV10, PCV13 jest natomiast wykorzystywana w ramach szczepień zalecanych. Szczepienia ochronne przyczyniły się do obniżenia częstości występowania IChP wywoływanej przez szczepy szczepionkowe, wzrasta jednak liczba zakażeń serotypami niezawartymi w szczepionkach.

W dobie pandemii szczególnego znaczenia nabiera zapobieganie zakażeniom mogącym stanowić zagrożenie zdrowia i życia i być wskazaniem do hospitalizacji. Neisseria meningitidis (meningokok) jest jedną z głównych przyczyn zakażeń inwazyjnych, tj. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy u dzieci powyżej 3. m.ż. IChM występuje na całym świecie w formach endemicznych i epidemicznych, przez cały rok, ale częstość występowania jest najwyższa późną zimą i wczesną wiosną. Za większość przypadków odpowiadają serotypy A, B, C, W i Y. Nawet przy odpowiednio prowadzonej antybiotykoterapii wskaźnik śmiertelności w IChM to około 10–15%, a w przypadku posocznicy sięga nawet 40%. Odległe następstwa choroby, tj. niedosłuch, deficyty neurologiczne oraz utrata kończyny dotyczą 20% przypadków. Według Programu Szczepień Ochronnych w Polsce szczepienia przeciwko meningokokom należą do szczepień zalecanych. W Polsce zarejestrowane są szczepionki skoniugowane przeciwko serotypom A, C, W, Y oraz szczepionki rekombinowane przeciwko serotypowi B. Dostępne schematy szczepień pozwalają na podanie szczepionki już małym niemowlętom.

Wprowadzenie powszechnych szczepień ochronnych przeciwko krztuścowi pozwoliło na znaczące zmniejszenie liczby zachorowań, jednak od połowy lat dziewięćdziesiątych obserwuje się znów znaczący ich wzrost. Zwiększenie się liczby zachorowań i świadomość zanikania odporności było główną przyczyną wprowadzenie dawki przypominającej szczepienia przeciwko krztuścowi w 6. i 14. r.ż. W przypadku młodzieży i dorosłych stosuje się szczepionkę dTap – toksoid błoniczy z obniżoną zawartością antygenów, toksoid tężcowy, szczepionkę acelularną przeciwko krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów. Dostępne szczepienia pozostają nadal jedynym środkiem zapobiegawczym, należy jednak pamiętać o ich ograniczeniach i przemijającej skuteczności. Zachorowanie na krztusiec u osoby zaszczepionej przed kilku laty jest prawdopodobne i należy je uwzględniać w diagnostyce różnicowej.

S. pneumoniae należy do najczęstszych patogenów wywołujących zakażenia inwazyjne, szczególnie często występujące u małych dzieci poniżej 5. roku życia (r.ż.). Formy kliniczne inwazyjnej choroby penumokokowej (IChP) obejmują posocznicę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc. Objawy kliniczne IChP są zwykle ciężkie, a pacjenci często wymagają długotrwałej antybiotykoterapii oraz intensywnego leczenia objawowego. Dużym problemem w terapii IChP jest narastająca oporność pneumokoków na antybiotyki, która dotyczy znaczącego odsetka izolatów. Opisujemy przypadek 14-miesięcznego chłopca z IChP, u którego bez istotnych wskazań medycznych odstąpiono decyzją rodziców od wykonania szczepień ochronnych. 
Zakażenie wywołane było przez szczepionkowy serotyp 19F. Włączenie koniugowanej szczepionki do programów szczepień ochronnych w wielu krajach przyczyniło się do obniżenia częstości występowania IChP wywoływanej przez serotypy szczepionkowe, wzrasta jednak liczba zakażeń serotypami niezawartymi w szczepionkach. 

Gorączka stanowi najczęstszą przyczynę konsultacji pediatrycznych. W większości przypadków jest objawem chorób o charakterze samoograniczającym się. U części dzieci może być jednak przejawem poważnego zakażenia bakteryjnego, które wymaga włączenia odpowiedniego leczenia przyczynowego. Z tego względu ważne jest wyłonienie dzieci obarczonych ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby, u których należy wykonać badania diagnostyczne, by ustalić właściwe rozpoznanie.

Ibuprofen jest najlepiej poznanym, niesterydowym lekiem przeciwzapalnym (NLPZ) o dużej skuteczności i profilu bezpieczeństwa w odniesieniu do leczenia bólu u dzieci. Jest lekiem z wyboru w terapii bólu o podłożu zapalnym. Wykazano skuteczność kliniczną ibuprofenu w leczeniu dolegliwości związanych z bólem gardła, ucha, zębów, głowy, pourazowych bólów mięśniowo-szkieletowych oraz bólu pooperacyjnego. Pomimo obaw dotyczących objawów niepożądanych terapii, na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego jest porównywalne do obserwowanego przy stosowaniu paracetamolu. Obserwuje się również niewielkie ryzyko wystąpienia powikłań nefrotoksycznych u chorych z prawidłową funkcją nerek przy odpowiednim stanie nawodnienia. Ibuporfen może również być stosowany u pacjentów z astmą oskrzelową.

Wirus grypy powoduje corocznie znaczną liczbę zachorowań epidemicznych w sezonie od października do kwietnia. Podstawowym objawem klinicznym grypy jest wysoka, zwykle trwająca kilka dni gorączka. Do innych objawów należy kaszel, wydzielina z nosa, uczucie osłabienia i bóle mięśniowe. Leczenie grypy zwykle jest objawowe. Dostępne leczenie przyczynowe w postaci oseltamiviru rekomendowane jest w grupach pacjentów, w których możemy spodziewać się ciężkiego przebiegu choroby lub w przypadkach powikłanych. Grypa może mieć ciężki przebieg nawet u wcześniej zdrowego dziecka, nieobciążonego czynnikami ryzyka powikłanego przebiegu choroby. Skutecznym sposobem zapobiegania zachorowaniom na grypę są szczepienia ochronne. W przypadku dzieci szczególnie zaleca się szczepienia od 6. m.ż. do ukończenia 60. m.ż.; ogólne zalecenia mówią jednak o grupie wiekowej do ukończenia 18. r.ż. 

Ospa wietrzna jest stosunkowo często występującą w Polsce i najczęściej łagodną chorobą wieku dziecięcego. Skuteczną metodą zapobiegającą ospie wietrznej jest szczepienie ochronne, które może być podawane od 9. m.ż. W przebiegu ospy na skórze całego ciała występują zmiany pęcherzykowe na podłożu rumieniowym, zmiany mogą obejmować także błony śluzowe. Najczęściej obserwowanym powikłaniem ospy wietrznej jest bakteryjne nadkażenie wykwitów, zapalenie płuc, a także powikłania neurologiczne – ataksja móżdżkowa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Leczenie ospy wietrznej w niepowikłanych przypadkach u pacjentów poniżej 12. r.ż. jest objawowe. Leczenia przyczynowego wymagają pacjenci powyżej 12. r.ż, chorzy przewlekle, osoby z upośledzoną odpornością i dzieci z kontaktów domowych.