Autor: Piotr Albrecht

Układ pokarmowy noworodka i niemowlęcia, a potem i małego dziecka spełnia co prawda wszystkie podstawowe funkcje, jednak jego dojrzałość czynnościowa u poszczególnych dzieci bywa w czasie zróżnicowana. Zmniejszone napięcie dolnego zwieracza przełyku sprzyja typowym dla wieku niemowlęcego regurgitacjom i ulewaniu. Aktywność i ilość wydzielanych enzymów trawiennych, z wyjątkiem laktazy, dojrzewa i osiąga poziom dorosłych w różnym czasie (np. amylaza trzustkowa i pepsyna dopiero ok. 1. r.ż.). Obniżone jest wydzielanie soku żołądkowego, a jego pH jest stosunkowo wysokie. Czas pasażu u niemowląt i dzieci młodszych wydaje się krótszy niż u dzieci starszych i dorosłych. Wydzielanie żółci oraz krążenie kwasów żółciowych są początkowo niedoskonałe, co przejściowo upośledzać może trawienie tłuszczów. Pierwsze dwa lata życia to także okres dojrzewania i stabilizowania się mikrobioty jelitowej – jej skład i funkcjonalność zbliżoną do obserwowanej u dorosłych dzieci uzyskują ok. 2.–3. r.ż. Wszystko to powoduje większe lub mniejsze problemy z adaptacją do spożywanych posiłków i wywoływać może zaburzenia określane ogólnym mianem czynnościowych.

Laktoza jest dwucukrem zbudowanym z glukozy i galaktozy. Enzymem rozkładającym laktozę jest laktaza, której dodatkowa aktywnością jest rozkładanie glikolipidów pokarmowych. Laktaza występuje w rąbku szczoteczkowym enterocytów i w największej ilości w enterocytach „starych” znajdujących się naszczycie kosmków. Stąd w zaniku kosmków (bez względu na przyczynę), w nadmiernym złuszczaniu się enterocytów a także w bardzo nasilonej reakcji zapalnej np. w przebiegu alergii na białka mleka krowiego (ABMK) może wystąpić przejściowa nietolerancja laktozy. Laktoza pełni szereg ról w żywieniu niemowląt – jest ważnym źródłem energii, galaktozy do syntezy galaktolipidów w OUN, pełni także, przynajmniej w żywieniu niemowląt, rolę prebiotyku oraz poprawia wchłanianie wapnia. Choć z natury swej (składnik pokarmu kobiecego oraz mlek modyfikowanych) wydaje się niezbędna to w sytuacjach chorobowych można się bez niej obejść. Źródłem energii mogą być inne węglowodany (polisacharydy), galaktoza może być syntetyzowana bardzo wydajnie z glukozy, ważniejszymi prebiotykami w pokarmie są HMO lub w mieszankach GOS, FOS i syntetyczne HMO. Dostateczne wchłanianie wapnia można osiągnąć zwiększając podaż tego pierwiastka w mieszankach. Ponieważ źródłem przemysłowym laktozy oraz laktozy w hydrolizatach ją zawierających jest mleko bezpieczniej jest aby jej w hydrolizatach nie było. W opracowaniu przedstawiono także metody rozpoznawania i leczenie różnych postaci nietolerancji laktozy.

Zaparcie to jedno z najczęściej występujących schorzeń (3–10% wizyt u pediatry i 25% u gastroenterologa). Pojawić się może już u małych niemowląt – częściej u karmionych mlekiem modyfikowanym niż karmionych piersią. Choć objawy zaparcia, nawet dla laika, nie sprawiają szczególnych trudności diagnostycznych często pozostają niezauważone lub są bagatelizowane oraz zbyt późno i niedostatecznie leczone. W artykule przedstawiono sposoby rozpoznawania, zapobiegania i ewentualnego leczenia zaparcia u niemowląt i małych dzieci. Szczególną uwagę zwrócono na znaczenie prebiotyków zawartych w mlekach modyfikowanych zmieniających charakter stolców na zbliżone do obserwowanych u dzieci karmionych piersią.

Rozpoznanie inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM) nigdy nie jest łatwe, a każde opóźnienie niesie ze sobą znaczne niebezpieczeństwo. W trakcie pandemii COVID-19 z powodu podobnych początkowych objawów ryzyko przeoczenia IChM znacznie się zwiększyło. W pracy przedstawiono przypadek 22-miesięcznego pacjenta, u którego początkowo mylnie i drogą teleporady podejrzewano wstępnie COVID-19, co znacznie opóźniło postawianie ostatecznego rozpoznania IChM. Pandemia znacznie zwiększyła i tak ogromne znaczenie szczepień przeciwmeningokokowych jako najlepszej profilaktyki IChM.

Laktoferyna (LF) jest składnikiem odżywczym klasycznie występującym w mleku ssaków. Wiąże żelazo i jest po związaniu z różnymi receptorami nabłonka jelitowego przenoszona do komórek, a pomiędzy komórkami do surowicy, żółci i płynu mózgowo-rdzeniowego. Ma ważne i udowodnione właściwości odpornościowe, działając m.in. przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo. Istnieją także dowody na to, że może wiązać się i blokować przynajmniej niektóre receptory używane przez koronawirusy i utrudniać wirusowi wniknięcie do komórki docelowej. Szczególne istotnymi spośród nich są proteoglikan siarczanu heparanu (HSPG) i enzym konwertujący angiotensynę 2 (ACE2). Ta właściwość LF skojarzona z innymi działaniami odpornościowymi wskazuje, że może ona zapobiegać ciężkiemu ostremu zespołowi oddechowemu wywoływanemu przez koronawirusa 2 (SARS-CoV-2). LF, zwłaszcza w postaci dojelitowej (powlekanej) z uwagi na zwiększoną biodostępność, może, przynajmniej teoretycznie, wykazać swoją wartość profilaktyczną podczas obecnej pandemii COVID-19.

Zaparcie to jedno z najczęściej występujących schorzeń (3-10% wizyt u pediatry i 25% u gastroenterologa). Objawy nie są trudne do zaobserwowania jednak często pozostają niezauważone, bagatelizowane, zbyt późno i niedostatecznie leczone. W pracy przedstawiono sposoby rozpoznawania, zapobiegania i leczenia zaparcia u niemowląt i małych dzieci ze zwróceniem uwagi na znaczenie prebiotyków zawartych w mlekach modyfikowanych. Przypomniano także ogólne zasady diagnostyki i leczenia zaparcia bez względu na wiek.

W pracy omówiono zasady rozpoznawania alergii na białka mleka krowiego (ABMK) z perspektywy lekarza pediatry pracującego w POZ, niebędącego ani gastroenterologiem, ani alergologiem. Wnikliwa analiza objawów klinicznych wraz z testem eliminacji i ewentualnej prowokacji są wystarczającymi kryteriami rozpoznawczymi i pozwalają na włączenie leczenia bez konsultacji ze specjalistą. Badania pomocnicze (sIgE – testy skórne) w samym rozpoznaniu nie odgrywają zasadniczej roli, jednak w podejmowaniu decyzji dotyczących ewentualnej prowokacji, czasu oraz miejsca jej przeprowadzenia są już niezbędne. Otwarty test prowokacji może być przeprowadzany w sposób bezpieczny w warunkach POZ tylko w przypadku alergii IgE-niezależnej. We wszystkich innych przypadkach (alergia IgE-zależna, reakcje anafilaktyczne w wywiadzie) test prowokacji (zarówno otwarty, jak i z podwójnie ślepą próbą) powinien być przeprowadzany w warunkach szpitalnych, i tylko wtedy, gdy są zapewnione warunki do udzielenia natychmiastowej pomocy lub resuscytacji oraz dostęp do co najmniej dwóch żył. Przedstawiono także zasady kontroli przebiegu alergii na BMK.

Na dziś ibuprofen może być stosowany zarówno do leczenia objawów COVID-19, jak i objawów związanych ze szczepieniem przeciwko zakażeniu SARS-CoV-2. Nie ma powodu do odradzania stosowania tego NLPZ także ze względu na ewentualne obniżanie poszczepiennej odpowiedzi odpornościowej.