Kaszel jest jednym z najczęstszych objawów, z jakimi zgłaszają się pacjenci w gabinetach lekarzy rodzinnych i pediatrów. Przyczyn kaszlu jest wiele, więc jego diagnostyka wymaga wyboru ścieżek diagnostycznych i algorytmów. Artykuł przeglądowy, przygotowany został w formacie pytań i odpowiedzi, co pozwala na szybkie znalezienie informacji. Dodatkowo artykuł rozwiewa szereg mitów związanych z leczeniem kaszlu.
Kaszel u dzieci jest trzecim co do częstości powodem zgłaszania się rodziców do lekarza rodzinnego i pediatry. Tekst przedstawia w pytaniach i odpowiedziach podstawowe wiadomości o kaszlu, jego przyczynach i postępowaniu. Schemat pytań i odpowiedzi jest coraz częściej wykorzystywany w piśmiennictwie naukowym i standardach postępowania. Upraszcza on przyswajanie wiedzy przez lekarzy praktyków, którzy zwykle potrzebują jasnych i krótkich przekazów odpowiadających na ich codzienne pytania kliniczne. Towarzyszy im zwykle dobre wsparcie w piśmiennictwie.
POLECAMY
Jak dzielimy kaszel u dzieci?
Podział kaszlu ze względu na czas trwania jest jednocześnie podziałem o charakterze etiologicznym. Wyróżniamy kaszel ostry, podostry i przewlekły. Cezurą podziału są odpowiednio: 3 i 8 tygodni. Kaszel przewlekły, to kaszel trwający powyżej 8 tygodni. Podział przedstawia rycina 1 [1–11].
Ryc. 1. Kaszel – diagnostyka
Czy każdy kaszel wymaga diagnostyki?
Diagnostyki wymagają przyczyny ostre kaszlu u dzieci, np. kaszel po epizodzie zachłyśnięcia, i każdy kaszel przewlekły [6–11].
Jakie badania należy wykonać w kaszlu przewlekłym?
W kaszlu przewlekłym zawsze wykonujemy badania obrazowe (co najmniej zdjęcie klatki piersiowej w dwóch projekcjach). Inne badania należy zlecać zgodnie ze stanem klinicznym pacjenta, wywiadem i podejrzeniami co do etiologii kaszlu [6–11].
Czy prawidłowe zdjęcie klatki piersiowej wskazuje na brak istotnej patologii płucnej?
Nie, w ok. 10% przypadków prawidłowe zdjęcie klatki piersiowej nie wykrywa poważnej patologii w klatce piersiowej.
Jak dzielimy kaszel ze względu na charakter?
Kaszel dzielimy na suchy i produktywny. Przyczyny obu rodzajów kaszlu zawiera tabela 1.
Tab. 1. Podział kaszlu według jego charakteru
Kaszel nieproduktywny | Kaszel produktywny |
Kaszel nieproduktywny | Przewlekające się zapalenie oskrzeli o etiologii bakteryjnej (PBB) |
Krup | Mukowiscydoza |
Kaszel poinfekcyjny | Niedobory odporności |
Krztusiec | Zespoły dyskinezy rzęsek |
Kaszlowy wariant astmy | Nawracające zespoły aspiracyjne |
Zespół zatokowo-oskrzelowy (UACS; Upper Airways Cough Syndrome) | Ciało obce w oskrzelu – przebieg przewlekły |
GERD | Tracheomalacja |
Zaburzenia oddychania podczas snu | POChP |
Przerost migdałka gardłowego | Astma |
Co jest najczęstszą przyczyną kaszlu suchego u dzieci?
Typowo, 85% kaszlu suchego zawiera się w akronimie 3 x R: reaktywna choroba dróg oddechowych [astma, nadreaktywność oskrzeli, niealergiczne eozynofilowe zapalenie oskrzeli NAEB], nieżyt nosa [Rhinitis], GERD [Gastroesophageal Reflux Disease] [4, 5, 11–16].
Co jest najczęstszą przyczyną kaszlu produktywnego u dzieci?
Najczęstszą przyczyną kaszlu produktywnego u dzieci jest przewlekające się bakteryjne zapalenie oskrzeli. Stanowi ono wskazanie do antybiotykoterapii [4, 5, 11–20].
Jak leczyć kaszel poinfekcyjny?
Kaszel poinfekcyjny jest trudny w leczeniu. Każdy z leków stosowanych w leczeniu kaszlu poinfekcyjnego jest tak samo mało skuteczny. Przeciętnie skuteczność ta wynosi około 5–7% .
Czy syropy ziołowe mają znaczenie w leczeniu kaszlu?
Nie [21, 22].
Czy syrop na kaszel suchy i na kaszel mokry ma zastosowanie w leczeniu kaszlu?
Nie.
Czy wolno stosować leki przeciwkaszlowe u dzieci?
Tak. Stosujemy wyłącznie leki działające obwodowo, np. lewodropropizynę. Jest to jedyny lek działający obwodowo zarejestrowany w Polsce [23, 24].
Kiedy stosować leki przeciwkaszlowe u dzieci?
Leki przeciwkaszlowe u dzieci można stosować we wczesnej fazie infekcji górnych dróg oddechowych, w kaszlu przewlekłym, kiedy prowadzimy jego diagnostykę [23, 24].
Czy warto stosować mukolityki u dzieci?
Tak. Dzieci mają kłopoty z ewakuacją wydzieliny z drzewa oskrzelowego. Stosowanie leków mukolitycznych znacząco poprawia sytuację. Należy także pamiętać o prawidłowym nawodnieniu pacjenta.
Jaki mukolityk wybrać u dzieci?
U dzieci powinniśmy stosować mukolityki o wysokim profilu bezpieczeństwa, niewchodzące w interakcję z pokarmem, niedające działań niepożądanych [25–29]. Najwyższe bezpieczeństwo wykazują mukolityki tiolowe, ze szczególnym uwzględnieniem erdosteiny.
Jakie dodatkowe cechy powinien posiadać mukolityk stosowany u dzieci?
Powinien zwiększać stężenie typowych antybiotyków w śluzie oskrzelowym, nie wpływając na stężenie tych leków w osoczu. Powinien działać antyadhezyjnie na bakterie i przyspieszać transport śluzowo-rzęskowy. Na rynku jest kilka takich leków, m.in. bromheksyna, erdosteina i inne.
Jakie objawy u kaszlącego pacjenta powinny wymuszać szybką diagnostykę?
Zestaw sytuacji wskazujących na pilne postępowanie diagnostyczne zawiera tabela 2.
Tab. 2. Sytuacje, w których kaszel jest wskazaniem do pilnej diagnostyki
Kaszel, którego intensywność nasila się z czasem |
Brak wzrastania, utrata masy ciała |
Nietypowe objawy osłuchowe |
Kaszel związany z nawracającym zapaleniem płuc |
Trudności w przełykaniu |
Kaszel rozpoczynający się w okresie noworodkowym |
Duszność |
Kaszel produktywny trwający dłużej niż 4 tygodnie |
Jakie błędy najczęściej popełniamy w leczeniu kaszlu u dzieci?
- Podejrzewanie i leczenie astmy wczesnodziecięcej bez typowych objawów [30].
- Nadużywanie leków w nebulizacji, choć bez wątpienia leki te są skuteczne w niektórych przyczynach kaszlu u dzieci.
- Przewlekłe, bez uzasadnienia podawanie leków przeciwhistaminowych u dzieci.
- Stosowanie kodeiny i dekstrometorfanu [25–29].
Czy kodeina i dektrometorfan powinny być stosowane u dzieci?
Nie. Leki te mają wątpliwej jakości badania kliniczne, dużo działań niepożądanych i niską skuteczność. Ośrodkowo działające leki przeciwkaszlowe mogą znacząco zmniejszać saturację u dzieci i dorosłych [25–29].
Czy leczenie przeciwkaszlowe zwalnia lekarza od wyjaśnienia przyczyny kaszlu?
Nie. Leczenie kaszlu jest zawsze przyczynowe. Leczenie przeciwkaszlowe ma zapewniać pacjentowi komfort do czasu ustalenia przyczyny i jej wyleczenia lub usunięcia [23, 24].
Jakie konsultacje warto wykonać u dziecka z kaszlem?
Warto wykonać konsultację pneumonologa dziecięcego, gastroenterologa i laryngologa dziecięcego. Konieczne i przydane mogą być także badania obrazowe, czynnościowe badania układu oddechowego i dwudziestoczterogodzinna pH-metria.
Podsumowanie
Niniejszy artykuł zbiera podstawowe zasady leczenia przeciwkaszlowego. Rozwinięcie i uzasadnienie odpowiedzi na pytani...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań czasopisma "Forum Pediatrii Praktycznej"
- Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma
- Dodatkowe artykuły niepublikowane w formie papierowej
- ...i wiele więcej!