Autor: Paulina Szczepanik-Kułak

Świerzb i wszawica to parazytozy, stanowiące aktualny problem epidemiologiczny, szczególnie w populacji pediatrycznej. Świerzb wywołują roztocza Sarcoptes scabiei var hominis, natomiast za wszawicę odpowiadają trzy gatunki wszy: wesz głowowa (Pediculus capitis), wesz łonowa (Pediculus pubis) i wesz odzieżowa (Pediculus corporis). W poniższym artykule omówiono te dwie choroby pasożytnicze, z uwzględnieniem obrazu chorobowego, diagnostyki i postępowania terapeutycznego.

Skóra już od pierwszych dni życia pełni wiele istotnych funkcji. Jednakże do momentu uzyskania pełnej dojrzałości anatomicznej i czynnościowej mijają około 2–3 lata. W tym okresie mogą występować problemy skórne, najczęściej stanowiące objaw niedojrzałości i posiadające przejściowy, samoustępujący charakter. W poniższym artykule omówiono niektóre z nich: przerost gruczołów łojowych, prosaki, ciemieniuchę, rumień toksyczny noworodków, skórę marmurkową, potówki, trądzik noworodkowy i niemowlęcy.

Kontaktowe zapalenie skóry (KZS), inaczej wyprysk kontaktowy to termin, który określa zmiany o różnej etiologii: alergicznej i niealergicznej, rozwijające się na skutek kontaktu skóry z określonymi czynnikami wywołującymi. W populacji dziecięcej KZS uznaje się za częsty problem kliniczny, co może wynikać z pewnych odrębności skóry dzieci, które predysponują do rozwoju KZS. W poniższym artykule omówiono dwie postaci KZS: alergiczny wyprysk kontaktowy lub alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (allergic contact dermatitis, ACD) oraz wyprysk kontaktowy z podrażnienia lub kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia (ang. irritant contact dermatitis, ICD).

Termin „zapalenie skóry” (dermatitis) bywa zamiennie stosowany z określeniem „wyprysk”. Oba pojęcia mają charakter ogólny i wiążą się z rozwojem stanu zapalnego powierzchownych warstw skóry właściwej oraz obecnością stanu gąbczastego w obrębie naskórka. Zaburzenia te najczęściej manifestują się w postaci plam rumieniowych, obrzęku, nacieku, grudek, pęcherzyków, sączenia wydzieliny, tworzenia się rozpadlin, złuszczania. Zmianom tym często współtowarzyszą dolegliwości subiektywne, takie jak świąd, pieczenie. Rozpoznanie wyprysku opiera się głównie na obrazie klinicznym i wywiadzie medycznym [1].

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, niezakaźną chorobą zapalną skóry, dla której charakterystyczne są okresy zaostrzeń i remisji, występującą w krajach rozwiniętych u 15–20% dzieci. Uważa się, że w rozwoju AZS szczególnie istotną rolę odgrywają interakcje między zaburzeniami funkcji bariery skórnej, nieprawidłowościami odpornościowymi oraz czynnikami zakaźnymi i środowiskowymi. Rozpoznanie AZS opiera się na klasycznych kryteriach klinicznych, sformułowanych przez Hanifina i Rajkę w 1980 r., zmodyfikowanych w latach późniejszych. Postępowanie w AZS jest kompleksowe, a na podjęcie decyzji terapeutycznej wpływa wiek pacjenta, lokalizacja zmian chorobowych i ich nasilenie oraz inne, współistniejące zaburzenia.Takrolimus to miejscowy inhibitor kalcyneuryny (mIK), organiczny związek chemiczny. Zgodnie z obecnymi wskazaniami rejestracyjnymi lek w formie maści o stężeniach 0,03% i 0,1% jest stosowany w terapii umiarkowanych i ciężkich postaci AZS u dorosłych i dzieci powyżej drugiego roku życia. Warto podkreślić możliwość stosowania takrolimusu w terapii krótkotrwałej oraz w długotrwałej, przerywanej (tzw. terapii proaktywnej). Takrolimus charakteryzuje się wysoką skutecznością działania, potwierdzoną w badaniach klinicznych, a także dobrym profilem bezpieczeństwa. W artykule omówiono potencjał terapeutyczny takrolimusu w AZS.

Skórę niemowląt i dzieci charakteryzują liczne odrębności rozwojowe, co przekłada się na wyraźniej niekorzystny wpływ promieniowania słonecznego w porównaniu do osób dorosłych. Okres dzieciństwa jest czasem szczególnej wrażliwości dla wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwory skóry w późniejszych etapach życia, a wdrożenie odpowiednich działań edukacyjnych dzieci i ich rodziców staje się szczególnie istotne. W przypadku dzieci najistotniejszą strategią fotoprotekcyjną wydaje się modyfikacja postępowania, związana z pozostawaniem w cieniu, noszeniem odpowiedniej odzieży, w tym czapek i kapeluszy oraz okularów ochronnych. Są to zarazem najlepsze i najtańsze metody ochrony przeciwsłonecznej. Jednakże szeroko pojęte działania edukacyjne oraz profilaktyczne w zakresie fotoprotekcji nie są wystarczające w przypadku dodatniego wywiadu osobniczego lub rodzinnego w kierunku nowotworów skóry, głównie czerniaka. Co istotne, wykazano, że regularne stosowanie fotoprotekcji u dzieci może ograniczyć rozwój znamion melanocytowych. W niniejszym artykule omówiono zasady fotoprotekcji u niemowląt i dzieci oraz działania profilaktyczne w przypadku znamion skórnych u pacjentów pediatrycznych. Warto podkreślić, że u niemowląt poniżej 6. m.ż., w przypadku braku możliwości pozostawania w cieniu i/lub dostępu do odzieży ochronnej, należy nakładać kremy z co najmniej SPF 15 na małe powierzchnie ciała, na przykład policzki, grzbiety rąk. U dzieci powyżej 6. m.ż. zaleca się stosowanie wodoodpornych preparatów z SPF co najmniej 30, najlepiej z przewagą filtrów fizycznych, takich jak tlenek cynku lub dwutlenek tytanu, których dotyczy mniejsze ryzyko miejscowego podrażnienia skóry. Preparaty należy aplikować na całą skórę, ze szczególną ostrożnością w obrębie okolic oczu. 

Świerzb i wszawica to powszechnie występujące ektoparazytozy, które głównie są przenoszone drogą kontaktu be zpośredniego. Świerzb (ang. scabies) rozwija się na skutek infestacji świerzbowcem ludzkim (Sarcoptes scabiei var. hominis), obligatoryjnym ektopasożytem człowieka. W porównaniu do osób dorosłych, u niemowląt i małych dzieci stwierdza się nieco odmienną morfologię i zasięg wykwitów skórnych. Zmiany są bardziej rozległe, z tendencją do zajmowania okolicy dłoni i podeszew, nadgarstków i kostek. Ponadto może dochodzić do zajęcia skóry głowy. Często w obrębie wykwitów pierwotnych dochodzi do wystąpienia wtórnego nadkażenia bakteryjnego i spryszczenia. Zmianom skórnym mogą towarzyszyć objawy ogólne w postaci niechęci do przyjmowania pokarmów, rozdrażnienia. Rozpoznanie choroby ułatwiają kryteria International Alliance for the Control of Scabies (IACS) Consensus Criteria for the Diagnosis of Scabies. U dzieci powyżej 2 miesiąca życia w terapii scabies z wyboru wykorzystuje się miejscowo aplikowaną permetrynę 5%. Wszawica, określana także jako pedikuloza, jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez wszy ludzkie. Wyróżnia się trzy rodzaje wszawicy: głowową, łonową i odzieżową. Najbardziej charakterystycznym objawem jest intensywny świąd. W obrazie klinicznym dominują wykwity wtórne rozwijające się na skutek drapania skóry. Rozpoznanie choroby opiera się o wykrycie żywych wszy. W terapii wykorzystuje się pyretryny, permetrynę, dimetikon. W przypadku rozpoznania chorób konieczne jest wdrożenie odpowiednich zaleceń higienicznych oraz leczenie osób mających bezpośredni kontakt z zarażonymi.