Wciągu ostatnich lat coraz większe znaczenie przypisuje się długołańcuchowym, wielonienasyconym kwasom tłuszczowym z rodziny omega-3, szczególnie dotyczy to kwasu dokozaheksaenowego (DHE) [1].
Wyróżniamy dwie grupy niensyconych kwasów tłuszczowych – kwasy nienasycone z szeregu n-3, takie jak kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas deoksyheksaenowy (DHA), oraz kwasy z szeregu n-6, jak np. kwas linolowy (LA), kwas arachidonowy (AA) czy kwas gamma-linolenowy (GLA). Prekursorem kwasów omega-3 DHA i EPA jest kwas α-linolenowy (ALA C18:3). Na drodze przemian biochemicznych powstają z niego długołańcuchowe formy DHA i EPA. Podobnym przemianom ulegają też kwasy omega-6, których prekursorem jest kwas linolowy (LA C18:2), natomiast formą długołańcuchową – kwas arachidonowy (ryc. 1) [2].
Głównym źródłem kwasów omega-3 jest olej rybi, natomiast kwasy nienasycone z szeregu n-6 znajdują się w olejach roślinnych. Ryby bogate w DHA to np. śledź, łosoś czy makrela. Przeciwwskazane są te gatunki, które mogą być narażone na kumulowanie neurotoksycznej metylortęci. Dotyczy to głównie ryb długo żyjących, jak: tuńczyk, merlin, rekin czy halibut. W przypadku niemożności spożycia ryb bardzo pomocna jest suplementacja preparatami oleju rybiego. Bardzo istotne w przypadku suplementacji jest zachowanie prawidłowej proporcji kwasów omega-6 do omega-3 w diecie, która powinna wynosić nie więcej niż 5:1 [2]. U niemowląt źródłem DHA może być mleko matki, jeśli spożywa ryby lub stosuje suplementy DHA. Jeśli niemowlę nie jest karmione piersią, można stosować preparaty mlekozastępcze wzbogacone w DHA [2, 3].
Kwasy omega są niezbędne dla zachowania prawidłowego funkcjonowania organizmu, szczególnie w okresie niemowlęcym i dziecięcym. Szczególną rolę przypisuje się kwasowi doksozaheksaenowemu (DHA). Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 stanowią składnik fosfolipidów błon komórkowych komórek nerwowych istoty szarej mózgu oraz siatkówki oka. Dotyczy to przede wszystkim kwasu DHA. Natomiast z kwasu EPA powstają hormonopodobne substancje, eikozanoidy, do których należą np. prostaglandyny 3, prostacyklina, tromboksan A3, lipoksyny, leukotrieny, protektyny i resolwiny. Mają one korzystny wpływ na układ krążenia, regulując napięcie ścian tętnic, hamując wykrzepianie wewnątrznaczyniowe, zmniejszając tym samym ryzyko miażdżycy oraz zaburzeń metabolicznych [4, 5]. Poza tym eikozanoidy łagodzą przebieg zakażeń. Dzięki kwasom omega-3 osłonka mielinowa w aksonach staje się grubsza, co powoduje przyspieszenie przewodzenia [2, 3, 4].
Na podstawie przeprowadzanych badań stwierdzono, że suplementacja kwasów omega przynosi bardzo dobre rezultaty u dzieci w zaburzeniach koncentracji uwagi, nadpobudliwości psychoruchowej oraz u pacjentów z trudnościami w nauce. Kwasy omega są szczególnie zalecane u dzieci z ADHD, autyzmem, w dysleksji czy dyspraksji. Przeprowadzone, ciekawe, randomizowane badania wskazują, że u dzieci w wieku od 18 do 36 miesięcy, które otrzymywały w suplementacji 130 mg DHA dziennie, stwierdzono mniej infekcji dróg oddechowych [3, 4, 6].
Kwasy omega-3 odgrywają zasadniczą rolę w prawidłowym rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, zmniejszają ryzyko infekcji oraz ryzyko porodu przedwczesnego [1]. Dlatego tak ważna jest ich podaż w okresie ciąży, laktacji oraz w wieku rozwojowym. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji niemowląt i dzieci do lat 3 jest następujące:
Dodatkowo zaleca się, aby dzieci z ryzykiem rozwoju astmy i alergii otrzymywały suplementację 100 mg DHA dziennie.
Należy podkreślić, że stosowanie kwasów omega-3 jest bezpieczne i niesie za sobą duże korzyści, szczególnie u młodszych dzieci, u których układ nerwowy intensywnie się rozwija.
| Grupa docelowa | Zalecenie |
| Kobiety ciężarne i karmiące | Kobiety w ciąży i karmiące powinny otrzymywać suplementację min. 200 mg DHA dziennie, jednak w przypadku małego spożycia ryb należy uwzględnić suplementację wyższą, np. 400–600 mg DHA dziennie. Stosowano i wykazano bezpieczeństwo znacznie wyższych dawek, do 1 g DHA na dobę i 2,7 g oleju rybiego na dobę. |
| Niemowlęta | Zespół Ekspertów przyjmuje aktualne (grudzień 2006) wytyczne dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące zasad suplementacji LC-PUFA w mleku modyfikowanym dla niemowląt. Nie zaleca się dodatkowej suplementacji DHA diety niemowląt karmionych piersią. |
| Dzieci 1.–3. r.ż. | Zalecane spożycie kwasów tłuszczowych długołańcuchowych omega-3 wynosi 150–200 mg na dobę. U dzieci, które nie spożywają regularnie ryb, należy uwzględnić suplementację tych kwasów. |
PIŚMIENNICTWO:
- Socha P. Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia – jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia, Standardy Medyczne/Pediatria, 2013;10:521–526.
- Kolankowski W. Wpływy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 na rozwój dzieci, www.forumpediatrii.pl
- Czajkowski K. Czerwionka-Szaflarska M. Chorzewska J. i wsp. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3, 2010;85:597–603.
- GISSI Trial Investigators „Dietary supplementation with n-3 polyunsaturated fatty acids and vitamin E after myocardial infarction: results of the GISSI-Prevenzione trial. Gruppo Italiano per lo Studio della Sopravvivenza nell’Infarto miocardico” Lancet,1999;35:447–455.
- Thies F. , Garry J.M. , Yaqoob P. , et al. Association of n-3 polyunsaturated fatty acids with stability of atherosclerotic plaques: a randomised controlled trial, Lancet, 2003; 361:477–485.
- Opinion of the Scientific Panel on Contaminants In the Food Chain on a request from the Commission related to mercury and methylmercury in food. Adopted on 24 February 2004, Google Scholar.
