Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci

W piśmiennictwie spotyka się różne definicje dotyczące mowy. Leon Kaczmarek pod pojęciem „mowy” rozumie proces językowego porozumiewania się przy użyciu słów, gdzie nadawca przekazuje informację, a odbiorca ją odbiera. Irena Styczek definiuje „mowę’’ jako dźwiękowe porozumiewanie się ludzi [1].
Prawidłowo funkcjonujący ośrodkowy układ nerwowy w znaczący sposób wpływa na właściwy przebieg rozwoju i kształtowanie mowy.

Struktury anatomiczne warunkujące mowę

Do struktur anatomicznych biorących udział w powstawaniu mowy należą: kora mózgowa, nerwy czaszkowe unerwiające mięśnie artykulacyjne – V, VII, IX, X, XII, układ pozapiramidowy, który zawiaduje utrzymaniem odpowiedniego napięcia mięśni artykulacyjnych, móżdżek, odpowiedzialny za synchronię i następczość ruchów mięśni artykulacyjnych oraz za melodykę mowy. Istotną rolę odgrywa także układ oddechowy, który umożliwia prawidłowy przepływ prądu powietrza do układu fonacyjnego i układu artykulacyjnego – do krtani i jamy nosowo-gardłowej oraz sprawne mięśnie artykulacyjne i fonacyjne.
Do obszarów związanych z mową zalicza się:

1. ośrodek Broca (tylna część zakrętu czołowego dolnego) – zwany ośrodkiem ruchowym mowy – zawiaduje on analizą ruchów narządów artykulacyjnych, a to wyraża się płynnością mowy, odpowiednią intonacją i kolejnością głosek w sylabie i sylab w wyrazie. Jego uszkodzenie powoduje afazję ruchową (przednią, niepłynną, ekspresyjną);
2. ośrodek Wernickego (tylna część zakrętu skroniowego górnego) – ośrodek czuciowy mowy – odbywa się w nim analiza i synteza dźwięków mowy (rozumienie mowy). Uszkodzenie tego ośrodka powoduje afazję czuciową (tylną, płynną, recepcyjną);
3. styk skroniowo-ciemieniowo-potyliczny (pole gnostyczno-werbalne oraz pole wzrokowe mowy) – uszkodzenie powoduje zaburzenia rozumienia mowy, powtarzania słów i nazywania przedmiotów (afazja amnestyczna), a także zaburzenia czytania i pisania (aleksja, agrafia).
4. dodatkową korę ruchową, pęczek haczykowaty oraz struktury podkorowe [2].

Zaburzenia mowy pochodzenia mózgowego są następstwem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego w różnych okresach życia dziecka. Mogą je powodować czynniki działające w okresie ciąży, kiedy to ma miejsce rozwój układu nerwowego, w okresie porodu i w różnym czasie po urodzeniu. Uszkodzenie układu nerwowego ma miejsce przede wszystkim z powodu niedotlenienia płodu. Na dalszym miejscu znajdują się czynniki infekcyjne, zaburzenia hormonalne, choroby i stany niedoborowe u matki, przyjmowanie leków, alkoholu i innych używek. 
Prawidłowy rozwój mowy dziecka zależy od wielu czynników, przede wszystkim prawidłowego dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, właściwego wykształcenia narządów artykulacyjnych, sprawnego działania analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetycznego. Znaczenie mają także odpowiednie warunki środowiskowe oraz prawidłowy rozwój fizyczny, ruchowy oraz psychiczny. 

Cztery stadia rozwoju mowy

1. Stadium przedjęzykowe (okres przedsłowny) od narodzin do końca 12. miesiąca życia

Do głównych form wokalizacji tego okresu zalicza się:

• Krzyk – najwcześniejsza forma wokalizacji niemowlęcia, dominująca przez pierwszych 6.–8. tyg.ż. Szybko różnicuje się, zaś poszczególne typy opiekunowie rozpoznają jako oznakę określonych potrzeb dziecka.
• Głużenie (gruchanie) – notowane między 6.–8. a 16.–20. tyg.ż. W okresie tym dziecko najczęściej produkuje dźwięki zbliżone lub brzmiące jak samogłoski i spółgłoski, ale do głużenia zalicza się wszystkie dźwięki wydawane przez nie w tym czasie. Obserwowane jest także u dzieci niesłyszących od urodzenia. Zazwyczaj odbierane jako objaw zadowolenia niemowlęcia oraz jego dobrego samopoczucia...