Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (WZUŚ)
w świetle najnowszych wytycznych Amerykańskiej Akademii Otolaryngologii

WZUŚ jest definiowane jako obecność płynu w jamie ucha środkowego (UŚ), bez objawów ostrego zapalenia. WZUŚ dotyczy nawet do 90% dzieci w wieku wczesnego dzieciństwa i przedszkolnym, najczęściej występuje pomiędzy 6. m.ż. a 4. r.ż. Szacuje się, że dzieci w tym wieku mają średnio cztery epizody WZUŚ na rok. Za przewlekłe WZUŚ uznaje się sytuację, w której płyn stwierdza się ≥ 3 miesięcy od początku objawów (lub od momentu diagnozy, jeśli początek choroby jest trudny do określenia) i dotyczy ono nawet 25% dzieci. WZUŚ najczęściej występuje podczas infekcji górnych dróg oddechowych (upośledzenie drożności trąbki Eustachiusza) lub jest wynikiem reakcji zapalnej po ostrym zapaleniu UŚ.

Większość przypadków WZUŚ ustępuje samoistnie w ciągu trzech miesięcy, jednakże do 40% dzieci ma kolejny epizod, a u 10% z nich wysięk może być obecny powyżej roku. Przewlekła obecność wysięku powoduje ograniczenie ruchomości błony bębenkowej i stanowi barierę dla przewodzenia bodźca dźwiękowego.

Może to skutkować upośledzeniem słuchu, zaburzeniami równowagi, złymi wynikami w nauce, problemami wychowawczymi i upośledzeniem jakości życia. Przewlekłe WZUŚ może wywoływać również uczucie dyskomfortu i być przyczyną nawracających zapaleń UŚ. Dużo rzadziej natomiast dochodzi do zmian strukturalnych w UŚ, wymagających interwencji chirurgicznej.

Analiza przypadków klinicznych

Przypadek 1.

Czteroletnia pacjentka z trisomią 21 zgłosiła się z powodu pogorszenia słuchu od ok. sześciu miesięcy. W wywiadach dziecko często choruje na infekcje dróg oddechowych (uczęszcza do przedszkola integracyjnego). W ostatnim roku trzykrotnie chorowała na ostre zapalenie UŚ, za każdym razem leczone antybiotykoterapią. Od sześciu miesięcy rodzice obserwują stopniowe pogarszanie się słuchu (początkowo traktowane jako krnąbrność), w ostatnim czasie dziewczynka reaguje już tylko na mówienie podniesionym głosem, a telewizję ogląda najchętniej w słuchawkach. W badaniu przedmiotowym z odchyleń stwierdzono: cechy fenotypowe zespołu Downa, otoskopowo: bladą, matową błonę bębenkową, bez refleksu, z kieszonkami retrakcyjnymi (obszary zaciągniętej błony bębenkowej). W otoskopii pneumatycznej nie zaobserwowano ruchu błony bębenkowej. Pacjentce zalecono wykonanie tympanogramu (obraz 1).
Pacjentkę skierowano do Kliniki Otolaryngologii WUM, gdzie na podstawie badań pomocniczych (endoskopii) zakwalifikowano ją do drenażu wentylacyjnego i równoczasowej adenotomii.

Przypadek 2.

Dwuletnia pacjentka zgłosiła się do pediatry z powodu infekcji dróg oddechowych. Od siedmiu dni przed przyjęciem miała katar, produktywny kaszel. Przez pierwsze dwa dni objawów gorączkowała do 40°C. Obecnie nie gorączkuje. Dziecko nie choruje przewlekle, nie otrzymuje leków na stałe. Szczepione jest zgodnie z kalendarzem szczepień, dodatkowo przeciwko pneumokokom, w schemacie czterodawkowym. W badaniu przedmiotowym pediatra stwierdził śluzową wydzielinę w przewodach nosowych, wirusowe zapalenie gardła, a nad polami płuc okresowo obecne furczenia, udzielone z górnych dróg oddechowych. W badaniu otoskopowym stwierdzono dyskretne nastrzyknięcie naczyniowe na błonie bębenkowej, obecny refleks. Za błoną zaobserwowano pęcherzyki powietrza.

Zalecono leczenie objawowe infekcji i kontrolę za cztery tygodnie. W badaniu kontrolnym uwidoczniono prawidłowe błony bębenkowe, bez obecności wysięku. W otoskopii pneumatycznej zaobserwowano prawidłową ruchomość błony bębenkowej. Pacjentce zalecono dalszą opiekę pediatryczną w trybie ambulatoryjnym.

Zalecenia

Amerykańska Akademia Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi opublikowała najnowsze wytyczne w formie 13 zaleceń:

1. Otoskopia pneumatyczna
   • W trakcie diagnostyki WZUŚ u dziecka obecność płynu zlokalizowanego w jamie ucha środkowego powinna być stwierdzana za pomocą otoskopii pneumatycznej. Badanie za pomocą otoskopii pneumatycznej pozwala na rozpoznanie WZUŚ, również o nieoczywistym obrazie w zwykłej otoskopii (innym niż obecność pęcherzyków powietrza czy widoczny poziom płynu). 
   • Otoskopia pneumatyczna powinna być zawsze przeprowadzona u dziecka z otalgią i/lub niedosłuchem.
2. Tympanometria
   Tympanometria jest zalecana u tych dzieci, u których otoskopia pneumatyczna nie daje jednoznacznej odpowiedzi lub nie mogła być przeprowadzona. Tympanometria zwiększa czułość w rozpoznawaniu WZUŚ, w odróżnieniu od otoskopii pneumatycznej jej wynik jest obiektywny. Umożliwia różnicowanie pomiędzy WZUŚ a perforacją błony bębenkowej, pozwala w przybliżeniu określić, czy dojdzie do samoistnej resorpcji płynu (źle rokuje płaska krzywa B). Przeciwskazaniem do badania jest niedawno przebyta operacja uszu lub ich uraz.
3. Niedosłuch neurosensoryczny
   Pacjenci z WZUŚ, u których nie przeprowadzono przesiewowego badania słuchu w okresie noworodkowym, powinni być poddani ścisłej kontroli w celu wykluczenia niedosłuchu neurosensorycznego. Do ustąpienia wysięku powinno dojść w ciągu trzech miesięcy od początku objawów lub od momentu postawienia diagnozy, jeżeli początek jest trudny do określenia. Wcześniejsza diagnoza niedosłuchu odbiorczego poprawia rokowanie.
4. Grupy ryzyka
   • Dzieci, u których stwierdzono WZUŚ, powinny być ocenione pod kątem występowania dodatkowych, niekorzystnych czynników wpływających na rozwój słuchu, mowy, zdolności porozumiewania się czy mogących być przyczyną problemów w nauce. Do grup ryzyka należą dzieci z:
     Dzieci z grup ryzyka powinny być poddane badaniu przesiewowemu, ukierunkowanemu na rozpoznanie WZUŚ, w trakcie stawiania diagnozy, a także w 12.–18. m.ż.(jeśli schorzenie rozpoznano w młodszym wieku). Dzieci z grup ryzyka gorzej tolerują obecność WZUŚ, co może ograniczać skuteczność innych form wspomagania rozwoju. Wczesna interwencja może zatem skutkować lepszymi wynikami neurorozwojowymi. Metodami z wyboru powinny być: pneumatyczna otoskopia lub tympanometria.
     • postępującą głuchotą, niezależnie od WZUŚ,
     • opóźnionym/nieprawidłowym rozwojem mowy,
     • autyzmem, innymi zaburzeniami całościowymi oraz opóźnionym rozwojem psychoruchowym,
     • zespołami genetycznymi (np. zespołem Downa), wadami wrodzonymi twarzoczaszki (np. rozszczep podniebienia),
     • ślepotą i niedowidzeniem.
5. Dzieci spoza grup ryzyka 
   Nie zaleca się rutynowego screeningu WZUŚ u dzieci nienależących do grup ryzyka, u których nie występują problemy ze słuchem, zaburzenia równowagi, trudności z nauką, zaburzenia zachowania, a także uczucie dyskomfortu w uszach. W związku ze spontanicznym ustępowaniem WZUŚ badania przesiewowe u wszystkich dzieci narażają je na niepotrzebną d...