Świerzb i wszawica u dzieci

Świerzb i wszawica to powszechnie występujące choroby zakaźne wywoływane przez pasożyty. 

Świerzb

Świerzb (ang. scabies) rozwija się na skutek infestacji świerzbowcem ludzkim (Sarcoptes scabiei var. hominis) [1].
Jest to obligatoryjny ektopasożyt człowieka należący do gromady pajęczaków. Pierwsze opisy świerzbu pojawiły się w starożytności i zostały przedstawione przez Arystotelesa [2]. Niewątpliwie przełomowy był rok 1687, kiedy włoscy badacze, Benomo i Cestoni, jako pierwsi wyizolowali świerzbowce ze skórnych zmian chorobowych, wykorzystując mikroskop świetlny. Ponadto stwierdzili, że świerzb ma zakaźny charakter i ulega remisji pod wpływem leczenia miejscowego [3]. 
Charakterystyczny dla świerzbowców jest dymorfizm płciowy. Osobniki żeńskie mogą przeżyć poza organizmem żywiciela do 10 dni, natomiast męskie przez całe swoje życie bytują na skórze człowieka. Pełny cykl rozwojowy Sarcoptes scabiei trwa od 2 do 3 tygodni [4, 5].
Na ludzkiej skórze samce roztoczy poszukują niezapłodnionych samic, kopulują na powierzchni skóry i wkrótce giną. Następnie w obrębie warstwy rogowej naskórka zapłodniona samica drąży tunel, co jest ułatwiane przez wydzielanie enzymów proteolitycznych, które rozpuszczają warstwę rogową naskórka. W tunelu samica składa jaja, około 2–5 na dobę. Większa aktywność pasożytów stwierdzana jest w czasie snu żywiciela. Po około 3–4 dniach dochodzi do wylęgania się larw, które następnie dojrzewają do postaci dorosłych. Warto podkreślić, że w stadium dorosłe wkracza jedynie 1/10 złożonych jaj [6–9]. Roztocza mogą pełzać z prędkością 25 mm na minutę po ciepłej skórze, ale nie potrafią skakać ani latać. Aby znaleźć nowego żywiciela, wykorzystują zapach i gradient temperatury. Szacuje się, że w temperaturze pokojowej i względnej wilgotności wynoszącej od 40 do 80% świerzbowce mogą przeżyć poza żywicielem od 24 do 36 godzin. Jednakże przeżywalność ta może być zwiększona przy wyższej wilgotności i niższych temperaturach. Wykazano, że w temperaturze 10oC i wilgotności względnej 97% samice mogą przeżyć do 19 dni [10, 11].
W przebiegu świerzbu klasycznego, czyli odmiany związanej z występowaniem nasilonego świądu, szczególnie po ogrzaniu skóry, oraz zmian chorobowych w charakterystycznych lokalizacjach, na skórze gospodarza równocześnie bytuje jedynie od 10 do 15 żywych dorosłych roztoczy. Najprawdopodobniej wynika to z mechanicznego usuwania roztoczy na skutek drapania skóry oraz skuteczności mechanizmów immunologicznych. Z kolei u pacjentów ze świerzbem norweskim na skórze mogą występować setki do milionów roztoczy, co jest wynikiem braku lub minimalnego świądu oraz nieefektywności odpowiedzi układu odpornościowego [12].

Epidemiologia

Ocenia się, że w ciągu roku 200 do 300 milionów ludzi na całym świecie choruje na świerzb [1]. Warto przytoczyć wyniki badania Global Burden of Disease Study z 2015 r., w którym wykazano, że globalna częstość występowania scabies wynosiła 204 miliony [13]. Świerzbowiec ludzki jest gatunkiem kosmopolitycznym, z dużym zróżnicowaniem częstości występowania w poszczególnych regionach geograficznych. W krajach tropikalnych i rozwijających się dermatoza ta występuje z najwyższą częstością. Szacowana częstość występowania świerzbu w populacji dzieci w krajach rozwijających się wynosi 5 do 10%. Pod względem okresu zachorowań dominują miesiące jesienno-zimowe (w klimacie umiarkowanym). Nie stwierdza się dominacji płci pod względem liczby zachorowań [14, 15]. Czynniki predysponujące do zarażenia przedstawiono w tabeli 1 [16].
 

W państwach rozwijających się oraz w regionach położonych w strefie tropikalnej do populacji najbardziej narażonej na infekcję świerzbowcem należą dzieci poniżej 2. r.ż. [23]. Ponadto wśród czynników wpływających na zwiększenie ryzyka wystąpienia scabies u dzieci wymienia się przeludnienie i współspanie [1]. U młodzieży i młodych dorosłych najistotniejszą rolę odgrywa zakażenie drogą płciową. Z kolei w przypadku świerzbu norweskiego, z uwagi na bardzo dużą liczbę pasożytów na skórze, istnieje także ryzyko rozwoju choroby przez kontakt pośredni, przez odzież lub pościel [18]. 

Obraz kliniczny

Samice roztocz...