Ostre zapalenie ucha środkowego w praktyce pediatrycznej: podstawy diagnostyki i leczenia

Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) jest jedną z głównych przyczyn zachorowalności dzieci na całym świecie oraz empirycznej antybiotykoterapii [1]. Choroba ta zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowania wśród chorób infekcyjnych u dzieci (po wirusowych infekcjach górnych dróg oddechowych) i jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji pediatrycznych. Szacuje się, że każdego roku ma miejsce ponad 700 mln przypadków OZUŚ, z czego połowa dotyczy dzieci w wieku poniżej 5 lat [2–4].
OZUŚ może prowadzić do utraty słuchu typu przewodzeniowego, bólu ucha, zaburzeń snu, zmniejszonego apetytu oraz problemów behawioralnych. Objawy te mogą utrudniać rozwój mowy, obniżać zdolności poznawcze, znacząco wpływając na jakość życia zarówno dotkniętych chorobą dzieci, jak i ich rodzin [10, 11].
Po wprowadzeniu szczepionek przeciwko pneumokokom w Stanach Zjednoczonych i Europie częstość występowania OZUŚ i związanych z nią powikłań spadła, niemniej jednak w okresie wczesnodziecięcym nadal pozostaje istotnym problemem [12, 13]. 
Opracowanie skutecznych metod zapobiegania oraz leczenia OZUŚ jest istotnym celem zdrowia publicznego, sprzyja redukcji kosztów opieki medycznej oraz ograniczaniu stosowania antybiotyków, a tym samym powstawaniu antybiotykooporności [14].

Etiologia i patomechanizm 

W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, jama bębenkowa z kosteczkami słuchowymi, komórki powietrzne wyrostka sutkowatego oraz trąbki słuchowej (trąbka Eustachiusza). Funkcją ucha środkowego jest przekazywanie fal dźwiękowych z błony bębenkowej odbieranych przez ucho zewnętrzne, poprzez kosteczki słuchowe do ucha wewnętrznego. Ucho środkowe jest połączone z częścią nosową gardła za pomocą trąbki Eustachiusza [15]. Odpowiada ona za utrzymanie prawidłowego upowietrznienia jamy bębenkowej, wyrównanie ciśnień, ogranicza przedostawanie się drobnoustrojów z nosogardła do jamy bębenkowej oraz umożliwia oczyszczanie jamy bębenkowej z powstającej wydzieliny. Dlatego wszelkie zaburzenia jej funkcji są kluczowym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi zapalenia w obrębie ucha środkowego. Tą drogą bakterie i wirusy z górnych dróg oddechowych mogą przedostawać się do ucha środkowego, wywołując infekcję.
Niewłaściwa wentylacja tej przestrzeni nie tylko zwiększa ryzyko zachorowania, ale również utrudnia skuteczne leczenie [16].
Wśród czynników blokujących trąbkę słuchową znajdują się takie czynniki, jak: obrzęk błony śluzowej trąbki słuchowej, powiększenie migdałka gardłowego, polipy, guzy oraz ciała obce w obrębie nosogardła, poziome ustawienie trąbki słuchowej (u dzieci – w stosunku do osób dorosłych), zaburzenia klirensu śluzowo-rzęskowego, nieprawidłowa struktura bądź funkcje rzęsek [16, 17].
Przyczynę zakażenia ucha środkowego może stanowić również uraz błony bębenkowej, przez którą patogeny dostają się do ucha środkowego bezpośrednio z otoczenia. W niektórych przypadkach infekcja rozprzestrzenia się drogą krwiopochodną (bakteriemia, posocznica).
Coraz częściej mówi się także o wpływie alergii na zapalenie ucha środkowego. U dzieci reakcje alergiczne mogą powodować obrzęk, przekrwienie i nadmierną produkcję śluzu, co prowadzi do niedrożności trąbki słuchowej i zwiększa ryzyko infekcji [15, 18].
Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) najczęściej pojawia się jako następstwo wirusowego zapalenia błony śluzowej nosa, co powoduje sezonowe wahania częstości zachorowań, z najwyższą liczbą przypadków w okresie zimowym [19, 20]. Infekcja wirusowa przyczynia się do rozwoju stanu zapalnego w nosogardle, co zwiększa podatność na kolonizację bakteryjną. Ponadto prowadzi do obrzęku błony śluzowej trąbki słuchowej, zaburzając jej funkcjonowanie i ułatwiając przedostawanie się patogenów z nosogardła do ucha środkowego.
U dzieci poniżej 3. r.ż. około jedna trzecia zakażeń wirusowych g...