Najczęstsze problemy hematologiczne w praktyce lekarza neonatologa i pediatry

W niniejszym artykule omówiono w formie pytań i odpowiedzi najczęstsze problemy hematologiczne, z jakimi mogą zetknąć się pediatra lub neonatolog. Niezależnie od odpowiedzi na konkretne pytania, należy przyjąć jako nadrzędną zasadę, że leczymy pacjenta, a nie wyniki, dlatego tzw. złe wyniki najpierw powtarzamy, dopiero później, jeśli są nadal „złe” – szukamy przyczyny. Kolejna bardzo ważna zasada – nigdy nie powinniśmy interpretować wyników zdalnie, nie widząc pacjenta. W obecnej sytuacji szerokiej popularności teleporad, nie powinniśmy zgadzać się na podejmowanie jakichkolwiek decyzji wyłącznie na podstawie badań. Rodzic nie jest w stanie popatrzeć na dziecko jak lekarz, dlatego niezależnie od wyników badań powinniśmy zawsze zbadać dziecko przed wdrożeniem terapii lub jej zaniechaniem.

Kiedy zlecać profilaktyczne badanie morfologii krwi?

Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne (American Academy of Pediatrics) rekomenduje wykonanie kontrolnej morfologii w 12. m.ż. [1], natomiast amerykańska organizacja CDC (Centers for Disease Control and Prevention) – między 9. a 12. m.ż. [2]. Z kolei Polskie Towarzystwo Pediatryczne nie wydało żadnych wytycznych w tym zakresie.
Dobrze jest przyjąć zasadę, że u dzieci urodzonych o czasie, prawidłowo przybierających na masie ciała, prawidłowo rozwijających się i otrzymujących prawidłową dietę – pierwszą morfologię wraz z oznaczeniem stężenia ferrytyny powinno się wykonać po ukończeniu 1. r.ż. U wcześniaków, otrzymujących dawkę profilaktyczną żelaza – morfologia wraz z ferrytyną powinny być wykonywane co 3 miesiące w 1. r.ż., a następnie w zależności od wskazań. Kolejną grupą, u której powinniśmy zlecić badania profilaktyczne oceniające gospodarkę żelazową, są dzieci w wieku 5–6 lat oraz nastolatki w okresie dojrzewania, zwłaszcza dziewczęta [3, 4]. 

Kiedy dodatkowo badać zasoby żelaza w organizmie?

Jeśli dziecko prezentuje typowe objawy niedokrwistości – jest blade, szybciej się męczy, jest rozdrażnione, źle śpi, zgłasza zawroty i/lub bóle głowy, spadek apetytu (zwłaszcza na produkty mięsne), wypadają mu włosy czy ma kruche paznokcie – w pierwszej kolejności wykonujemy morfologię krwi i ferrytynę. Mniej typowymi objawami niedoboru żelaza są: nawracające zajady w kącikach ust, zmiany na języku, nadpobudliwość, bóle nóg (często interpretowane jako bóle wzrostowe i będące przyczyną zwiększania dawki witaminy D3), bezdechy senne, wrażliwość na zimno [5, 6]. I największa grupa pacjentów: dzieci uczęszczające pierwszy bądź drugi rok do żłobka lub przedszkola – prezentujące objawy częstych infekcji. Bardzo często mają obniżone stężenie żelaza, co powoduje zmniejszenie odporności na zakażenia [7].

Jakie są najczęstsze zaburzenia układu czerwonokrwinkowego?

Najczęstszym odchyleniem dotyczącym układu czerwonokrwinkowego jest niedokrwistość przejawiająca się obniżonym stężeniem hemoglobiny (Hb), współistniejącym ze zmniejszonym hematokrytem. W zależności od tego, jaka jest przyczyna niedokrwistości – liczba krwinek czerwonych (RBC) może być prawidłowa, obniżona lub podwyższona. Podobnie, jeśli chodzi o wykładniki mówiące o wielkości krwinki czerwonej (MCV) – różnią się w zależności od przyczyny [8]. Najczęstsze kombinacje powyższych parametrów oraz ich interpretację zestawiono w tabeli 1.