Korek woskowinowy definiowany jest w nomenklaturze fachowej jako nagromadzenie woskowiny w przewodzie słuchowym zewnętrznym tak duże, że wywołuje określone objawy u pacjenta, takie jak:
- uczucie zatkanego ucha,
- ból w uchu,
- problemy w słyszeniu, które mogą się pogorszyć,
- odczucie definiowane jako „dzwonienie w uchu”, szumy uszne,
- świąd w uchu,
- uczucie wycieku z ucha,
- nieprzyjemny zapach z ucha,
- zawroty głowy,
- wiele innych niespecyficznych objawów.
Powyżej wymienione objawy nie muszą występować równocześnie, aby można było podejrzewać u pacjenta obecność korka woskowinowego.
Tworzenie korka woskowinowego jest procesem długotrwałym oraz może wystąpić u każdego. Są jednakże pewne grupy populacji bardziej niż inne narażone na wystąpienie tego schorzenia. Przede wszystkim są to osoby używające aparatów słuchowych oraz zatyczek do uszu, osoby stosujące patyczki higieniczne w celu czyszczenia zewnętrznego kanału słuchowego, ludzie w podeszłym wieku, osoby upośledzone umysłowo oraz osoby z anomaliami w budowie kanału słuchowego zewnętrznego (na przykład dzieci z zespołem Downa czy anomaliami w budowie twarzoczaszki), które w sposób mechaniczny utrudniają naturalny proces oczyszczania się przewodu słuchowego zewnętrznego z nadmiaru woskowiny. Bardzo często osoby, które regularnie pływają, mają zwężone przewody słuchowe, co w sposób naturalny predysponuje do nadmiernego gromadzenia się woskowiny w przewodzie, na skutek utrudnionego jego oczyszczania.
Zwłaszcza w populacji pediatrycznej przyczyną utworzenia się korka woskowinowego może być obecność ciała obcego w przewodzie słuchowym np. w naturalny sposób wydalony do przewodu słuchowego dren, wokół którego gromadzi się nadmiar wydzieliny.
Jak wykazały badania naukowe, jedną z przyczyn pojawienia się korka woskowinowego w uchu jest stosowanie patyczków higienicznych. Przeprowadzono badanie, w którym wykazano, że w populacji dzieci w wieku między 2. tyg.ż. aż do 18 lat w 75% za uformowanie korka woskowinowego odpowiedzialne było stosowanie patyczków higienicznych [1].
Patyczki higieniczne fizycznie popychają woskowinę w kierunku błony bębenkowej, powodując z jednej strony postępujące uformowanie korka woskowinowego, a z drugiej lekkie otarcie w przewodzie słuchowym zewnętrznym.
W 2004 roku przeprowadzono badanie w populacji dzieci w wieku pomiędzy 3,5 do 12 lat, u których rozwinęło się zapalenie ucha zewnętrznego. Wykazano, że w 34% spowodowane było użyciem patyczków higienicznych [2].
Ryc. 1. Korek woskowinowy (ear wax) w kanale słuchowym zewnętrznym //www.medcircle.com/documents/4874-ear-wax-impaction, dostęp: 16.10.2017
Wosk w uchu pełni ważne funkcje
U każdej zdrowej osoby ucho w naturalny sposób wytwarza woskowinę (łac. cerumen), która jest żółtawą substancją wydzielaną w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Jest mieszaniną lepkiej wydzieliny gruczołów łojowych oraz mniej lepkiej ze zmodyfikowanych apokrynowych gruczołów potowych [3]. Woskowina odgrywa bardzo ważną rolę, zapewniając prawidłowe funkcjonowanie ucha. Po pierwsze pozwala na odpowiednie nawilżenie oraz oczyszczenie przewodu słuchowego z pyłu i brudu, a po drugie zapewnia ochronę przed niektórymi bakteriami oraz grzybami. Dodatkowo przyśpiesza usuwanie wody z przewodu słuchowego zewnętrznego, co jest bardzo ważne zwłaszcza u osób regularnie pływających. Dlatego każde działanie mające na celu całkowite oczyszczenie przewodu słuchowego z woskowiny jest działaniem niekorzystnym dla zdrowia pacjenta.
Chemiczne substancje pomagające w oczyszczeniu przewodu słuchowego z nadmiaru woskowiny (tzw. ceruminolytic and softening agents)
Wykazano, że w skład woskowiny usznej wchodzą proste, łańcuchowe węglowodory, diterpenoidy oraz steroidy, zwłaszcza cholesterol. Integralność takiej mieszaniny związków organicznych najskuteczniej niszczona jest z użyciem takich detergentów jak nadtlenek wodoru, nadtlenek karbamidu oraz kwasy żółciowe [5]. Najczęściej stosowanymi środkami ułatwiającymi usunięcie nadmiaru zalegającej wydzieliny są: 2% roztwór 1,4-dichlorobenzenu, 10% roztwór dwuwęglanu sodu, roztwór soli alkiloamidopolipeptydowej, nadtlenek karbamidu w połączeniu z glicerolem oraz polisorbatami [6]. Polisorbaty są mieszaninami polioksyetylenowych pochodnych sorbitanu oraz kwasu oleinowego i należą do grupy niejonowych emulgatorów. Zadaniem tych związków jest zemulgowanie woskowiny i ułatwienie jej usunięcia na zewnątrz przewodu słuchowego. Zalecane dawkowanie profilaktyczne tego typu preparatów to 1–2 dawki do każdego przewodu słuchowego 1–2 razy w tygodniu, natomiast przy powstałym korku woskowinowym – dwa razy dziennie przez około 4 dni przed wizytą u lekarza.
Wymaga podkreślenia fakt, że wyżej wymienione związki nie mogą być stosowane w momencie pojawienia się stanów patologicznych (np. perforacja błony bębenkowej; należy od razu zaprzestać stosowania w momencie pojawienia się bólu lub/i pieczenia bezpośrednio po zastosowaniu danego produktu). Dodatkowo niezależnie od składu danego preparatu można czasami zaobserwować pojawienie się lokalnie występującej dermatozy, na skutek nadmiernego przesuszenia przewodu słuchowego po zastosowaniu tego typu środków [6]. Przeciwwskazania obejmują również pacjentów uczulonych na składniki danego preparatu oraz przy występowaniu przewlekłych stanów zapalnych zarówno ucha wewnętrznego, jak i przewodu słuchowego.
Bardzo często w produktach w sprayu do oczyszczania ucha możemy znaleźć oliwę z oliwek przygotowaną zgodnie ze standardami farmaceutycznymi, czasami z dodatkiem olejku miętowego. Z pewnością tego typu preparaty nie są w stanie zemulgować powstałej w przewodzie słuchowym woskowiny, natomiast mogą ją lekko zmiękczyć. Dodatkową, niewątpliwą zaletą tego typu produktu jest natłuszczenie przewodu słuchowego zewnętrznego.
Rekomendacje u pacjentów z korkiem woskowinowym
Każdy przypadek pacjenta uskarżającego się oraz zgłaszającego wyżej wymienione objawy, które mogą być związane z obecnością korka woskowinowego, powinien być zdiagnozowany oraz powinno zostać wprowadzone odpowiednie leczenie. Należy zwrócić uwagę na historię choroby danego pacjenta oraz/lub na takie czynniki, jak: nienaruszenie błony bębenkowej, zwężenie kanału słuchowego, egzostoza (guzek, narośl kostna),
cukrzyca, obniżona odporność, farmakoterapia z użyciem antykoagulantów. Należy zwrócić szczególną uwagę na pacjentów używających aparatów słuchowych (zalecana, aczkolwiek nie w każdym przypadku kontrola co 3–6 miesięcy). U osób, u których pojawiły się objawy wskazujące na obecność korka woskowinowego, powinny być odpowiednio leczone jedną z trzech podanych poniżej metod:
- użycie czynników rozpuszczających nadmiar woskowiny (cerumenolytic agents),
- irygacja,
- mechaniczne usunięcie woskowiny przy użyciu narzędzi (np. haczyk, pętla, ssak).
W każdym przypadku stan pacjenta powinien być prawidłowo oceniony oraz opisany, a w przypadkach, w których korek woskowinowy nie został usunięty całkowicie, powinno zostać zalecone dodatkowe leczenie [4].
Piśmiennictwo
- M.L. Macknin, H. Talo, S.V. Medendorp, Effect of cotton-tipped swab use on earwax occlusion, Clinical Pediatrics, 33 (1994), pp. 14–1.8
- M. Nussinovitch, A. Rimon, B. Volovitz, E. Raveh, D. Prais, J. Amir, Cotton-tip applicators as a leading cause of otitis externa, International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 68 (2004), pp. 433–435.
- Alvord L.S., Farmer B.L., Anatomy and orientation of the human external ear, Journal of the American Academy of Audiology, 6 (8), 12.1997, 383–390.
- Peter S., Roland M.D., Timothy L. Smith, MD, MPH, Seth R. Schwartz, MD, MPH Clinical practice guideline: Cerumen impaction, Otolaryngology – Head and Neck Surgery, Volume 139, Issue 3, Supplement 2, September 2008, Pages S1–S21.
- C.N. Burkhart, M.A. Kruge, C.G. Burkhart, C. Black, Cerumen composition by flash pyrolysis-gas chromatography/mass spectrometry Otology & Neurotology, 22 (2001), pp. 715–722.
- A.J. Singer, E. Sauris, A.W. Viccellio, Ceruminolytic effects of docusate sodium: A randomized, controlled trial, Annals of Emergency Medicine, 36 (2000), pp. 228–232.
- P. Dimmitt, Cerumen Removal Products, Journal of Pediatric Health Care, Volume 19, Issue 5, September–October 2005, Pages 332–336.
