Chcesz lepiej poznać ten temat? Zapraszamy na IX Kongres Forum Pediatrii Praktycznej "Cztery Pory Roku"!
Sytuacja prawna dzieci pozostających w szpitalu wymaga szczególnych uregulowań. Każde dziecko ma prawo do szczególnej opieki zdrowotnej, gwarantuje to art. 68 ust. 3 Konstytucji [1], jak też art. 9 ust. 3 Konwencji o prawach dziecka [2]. Wymóg ten zobowiązuje stacjonarne podmioty lecznicze do stworzenia optymalnych warunków realizujących prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, sprawowanej przez rodziców lub inne upoważnione osoby bliskie. Prawa małego pacjenta wprost ujmuje Europejska Karta Praw Dziecka w Szpitalu [3] stanowiąca zbiór dziesięciu praw, które powinny być przestrzegane w każdym europejskim szpitalu lub na oddziale dziecięcym. W karcie tej zapisane jest m.in. że dzieci powinny być przyjmowane do szpitala tylko wtedy, gdy dany rodzaj leczenia nie może być przeprowadzony w domu lub w formie leczenia ambulatoryjnego.
W sytuacji gdy niezbędne okaże się leczenie szpitalne, przyjęcie dziecka do szpitala odbywa się w izbie przyjęć, gdzie lekarz dyżurny najpierw bada dziecko, przeprowadza rozmowę z rodzicami (zbiera wywiad). Już tutaj rodzice powinni wyrazić pisemną zgodę na leczenie dziecka w konkretnym szpitalu. Po badaniu lekarskim i załatwieniu formalności w izbie przyjęć pacjent zostaje skierowany na właściwy w danym przypadku oddział. Rodzice wraz z dzieckiem powinni zostać tam zaprowadzeni przez pielęgniarkę lub inną osobę z personelu szpitala. Personel oddziału powinien zapoznać nowo przyjęte dziecko i jego rodziców z topografią oddziału, wskazać salę pobytu pacjenta i jego łóżko, a także oprowadzić po samym oddziale i wskazać najistotniejsze miejsca, takie jak kuchenka, łazienka dla rodziców, świetlica. Personel powinien również udzielić wszelkich niezbędnych informacji oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości dotyczące pobytu na oddziale. To na personelu spoczywa obowiązek zapoznania rodziców z zasadami obowiązującymi na danym oddziale. W zależności od specyfiki i prowadzonego leczenia, oddziały różnią się od siebie, mają odmienne regulaminy pobytu czy wymagania sanitarne, różnią się chociażby wielkością, liczbą pacjentów i wyposażeniem.
Dzieci znajdujące się w szpitalu powinny mieć możliwość przebywania w salach razem z dziećmi w zbliżonym wieku. Nie należy dopuszczać do tego, aby dziecko leżało w jednej sali z osobami dorosłymi. Do zadań personelu szpitala należy zapewnienie małym pacjentom możliwości zabawy, odpoczynku i w odpowiednim wieku – także nauki. Pomieszczenia szpitalne, w których przebywają dzieci, powinny być tak wyposażone, aby sprzęt, kolory, użyte materiały czy znajdujące się w nich przedmioty zaspokajały ich potrzeby w danym wieku i stwarzały dla nich jak najprzyjaźniejszą atmosferę.
Prawo do przebywania z dzieckiem
W trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych każdy pacjent ma prawo do poszanowania podstawowej wartości każdego człowieka, jaką jest jego godność. Nie ma tutaj wyjątków w odniesieniu do małoletnich pacjentów. Tym bardziej z powodu wieku dzieci powinny być traktowane z taktem i wyrozumiałością. Działania personelu szpitalnego powinny zmierzać do zminimalizowania u małych pacjentów zbędnych stresów. Dzieci mają również prawo do jak najszerszego kontaktu ze swoją rodziną, co najpełniej oczywiście umożliwiłoby stałe z nimi przebywanie.
Z tego względu dzieci mają prawo do tego, by cały czas byli przy nich rodzice lub opiekunowie. Rodzicom należy więc stworzyć do tego warunki oraz informować na bieżąco o kolejnych etapach leczenia, aby mogli oni aktywnie włączyć się w opiekę nad dzieckiem. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej [4] przyznaje pacjentowi prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej ze strony osoby bliskiej. Przepisy ustawy dotyczą pacjentów w każdym wieku, nie tylko dzieci, choć w ich przypadku zwraca się szczególną uwagę na istotę ciągłej obecności opiekunów bez względu na porę dnia. Nie ma przepisu, który ograniczałby możliwość towarzyszenia dziecku w szpitalu tylko do momentu osiągnięcia przez nie pewnego wieku.
Jedyną sytuacją wyłączającą możliwość towarzyszenia dziecku w szpitalu jest decyzja dyrektora o zagrożeniu epidemiologicznym albo innym stanie zagrażającym bezpieczeństwu zdrowotnemu dziecka. Wówczas może zostać wydana decyzja o zakazie bądź ograniczeniu wstępu. Choć nie ma prawnych ograniczeń co do liczby osób czuwających przy dziecku, zazwyczaj nocny pobyt z dzieckiem w szpitalu jest możliwy naprzemiennie dla jednego rodzica. Wyjątkiem są wskazane wyżej zagrożenie epidemiologiczne lub sytuacja, gdy ze względu na stan zdrowia pacjenta konieczne jest, by nikt spoza personelu nie zbliżał się do niego.
Według Europejskiej Karty Praw Pacjenta rodzic ma prawo pozostawać z dzieckiem w szpitalu, a ponadto personel placówki powinien go do tego zachęcać. Szpital powinien umożliwić rodzicom pozostawanie z dzieckiem przez cały czas, również w nocy. Powyższe zasady obowiązują także podczas udzielania wszelkich świadczeń zdrowotnych, które często wiążą się z ogromnym stresem dla dziecka, rodzic może więc przebywać z nim podczas zabiegu, np. pobierania krwi.
Odwiedziny
Również w przypadku odwiedzin szpitale nie powinny wprowadzać żadnych ograniczeń w tym zakresie. Rodziców nie obowiązują żadne godziny odwiedzin – mają prawo nie tylko, jak już to zostało wspomniane, przebywać z małym pacjentem przez całą dobę, ale tym bardziej odwiedzać go o każdej porze. W sytuacji gdy spotkają się z uwagami personelu, że godziny odwiedzin są do jakiejś konkretnej, wyznaczonej przez niego godziny, a później z dzieckiem przebywać nie można, mają prawo powołać się na ustawę o prawach pacjenta i Europejską Kartę Praw Dziecka, które podkreś-
lają, że obecność rodzica dla dziecka, które znalazło się w zupełnie obcym środowisku, jest niezwykle potrzebna. Każdy, a przede wszystkim dziecko, ma prawo do opieki pielęgnacyjnej w szpitalu, sprawowanej przez najbliższą osobę.
Opłaty związane z pobytem
W wielu miejscach w Polsce kierownicy placówek podjęli już czynności zmierzające do zapewnienia możliwości pobytu rodzica wraz z dzieckiem, przy jednoczesnym określeniu warunków oraz zasad, na jakich ma się to odbywać. Praktyką w większości placówek jest pobieranie opłat z tytułu pozostawania opiekuna na terenie szpitala przez pełną dobę (np. za zajęcie łóżka czy nawet korzystanie z łazienki). Opłaty takie nie są jednak niezgodne z prawem, gdyż koszt dodatkowej opieki pielęgnacyjnej ponosi pacjent i nie może on obciążać tymi kosztami świadczeniodawcy. Wysokość kosztów pobytu zależy od konkretnej placówki. Każda z nich dysponuje własnym cennikiem, ponieważ kosztów rodzicielskiego pobytu w placówce nie zwraca NFZ, więc szpitale same wyceniają pobyt rodzica przy chorym dziecku. Zazwyczaj jednak koszty te nie są zbyt wysokie, a zdarza się również, że niektóre placówki rezygnują z pobierania takich opłat. Istnieje jednak wyjątek, kiedy pobyt z dzieckiem w szpitalu jest refundowany przez NFZ, mianowicie dotyczy to matki karmiącej noworodka na oddziale położniczo-noworodkowym.
Prawo do informacji
Europejska Karta Praw Dziecka w Szpitalu daje też rodzicom i dzieciom prawo do informacji o stanie zdrowia i prowadzonym leczeniu. W przypadku małoletnich pacjentów należy jednak pamiętać, że informacja musi być dostosowana do ich wieku oraz możliwości pojmowania, rozumienia sytuacji, w jakiej się znajdują. Dzieci i ich rodzice mają prawo uczestniczyć we wszystkich decyzjach dotyczących leczenia, a więc także mogą nie wyrazić zgody na pewne zabiegi. W tym miejscu należy podkreślić, że szczególnie najmłodszych pacjentów należy chronić przed zbędnymi zabiegami, które niewiele wniosą do procesu leczenia.
Prawo do informacji jest podstawowym prawem pacjenta. Artykuł 31 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty [5] wskazuje zasady udzielania pacjentowi informacji dotyczącej stanu jego zdrowia. Choć na lekarzu ciąży obowiązek udzielenia informacji, to nie musi udzielać jej pacjentowi poniżej 16. r.ż. w całości, a tylko w zakresie i formie, jakie są potrzebne do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania. Całość informacji lekarz przekazuje przedstawicielowi ustawowemu lub faktycznemu pacjenta. Nie oznacza to, że lekarz nie może udzielić pacjentowi poniżej 16. r.ż. pełnej informacji, lecz że nie ma obowiązku tego robić.
Zasadniczą kwestią jest również to, jaki jest zakres obowiązku o prowadzonych czynnościach medycznych. Obowiązek lekarza dotyczy sytuacji, w której dany podmiot chce ze swojego prawa skorzystać. Obowiązek ten jest bowiem nierozerwalnie związany z prawem pacjenta lub jego przedstawiciela do informacji, z którego ten nie musi przecież skorzystać, nie jest on zatem bezwzględny. Zgodnie z ust. 4 wskazanego artykułu ustawy w sytuacjach wyjątkowych, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osobę upoważnioną przez pacjenta. Na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu żądanej informacji.
Rodzic, już na etapie przyjmowania dziecka do szpitala, powinien być poinformowany o planowanym leczeniu. Podczas samej hospitalizacji ma prawo do bezpłatnej konsultacji z lekarzem, by ten rozwiał wszelkie wątpliwości, wyjaśnił, co w danej sytuacji powinno zadziałać najskuteczniej i jaką metodę leczenia wybrać. Rodzic może też zgłaszać wszystkie swoje zastrzeżenia co do sposobu traktowania jego dziecka w szpitalu.
Tajemnica lekarska
Pojęcie tajemnicy lekarskiej jako terminu prawniczego zostało wprowadzone do powszechnego obiegu art. 40 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, który mówi, że lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Jednakże jak dochować tajemnicy, kiedy ma się do czynienia z małoletnim pacjentem? Rozciąga się przecież nad nim władza rodzicielska i nie ma on możności samodzielnego decydowania o sobie. Dochodzi do starcia dwóch interesów: interesu lekarza, który pragnie wypełnić swój obowiązek poprzez dochowanie tajemnicy wobec pacjenta, oraz interesu rodziców, zainteresowanych realizacją uprawnień polegających na wejściu w posiadanie każdej istotnej informacji na temat swych pociech.
Wydaje się, że jeżeli lekarz ma do czynienia z pacjentem poniżej 16. r.ż. i wejdzie w posiadanie informacji szczególnej na temat zdrowia takiego pacjenta, jego obowiązkiem będzie poinformowanie rodziców bądź opiekunów. Wiek stanowi tutaj wyjątkową przesłankę, usprawiedliwiającą wyjęcie spod obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej, a zachowanie takie uznaje się za podyktowane dobrem dziecka.
Współuczestniczenie w decyzjach
Oprócz prawa do informacji, rodzice, a także dzieci, stosownie do ich wieku, mają prawo współuczestniczyć we wszystkich decyzjach dotyczących leczenia. Rodzic ma także prawo do współuczestniczenia we wszystkich decyzjach dotyczących leczenia dziecka. Zgoda rodzica jest konieczna do przeprowadzenia każdego badania czy innego świadczenia zdrowotnego. Decyzję o leczeniu dziecka poniżej 16. r.ż. może podejmować samodzielnie każdy z rodziców, chyba że chodzi o sprawy istotne dla dziecka, np. zabiegi wiążące się z podwyższonym ryzykiem dla zdrowia lub życia małoletniego – wówczas wymagana jest zgoda obojga rodziców.
Prawo do prywatności
Według Kodeksu etyki lekarz powinien traktować pacjentów życzliwie i kulturalnie, szanując ich prawo do prywatności. Nie na miejscu są komentarze wkraczające w sferę rodzinną czy osobistą. Ponadto Kodeks stanowi, że lekarz nie może wykorzystywać swojego wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy. Lekarz nie może ingerować w metody wychowawcze czy zwyczaje panujące w relacji rodzic–dziecko. Zachowanie takie stanowiłoby pogwałcenie zasad etyki zawodowej.
Należy pamiętać, że dzieci powinny być traktowane z szacunkiem, taktem i wyrozumiałością adekwatną do ich wieku. Wszystkie działania personelu powinny sprowadzać się
do tego, aby pobyt w szpitalu był dla dziecka wydarzeniem, po którym pozostanie jak najmniej przykrych wspomnień. Należy starać się o łagodzenie i unikanie zbędnych stresów nie tylko fizycznych, ale i emocjonalnych w związku z pobytem w szpitalu. Nieocenione staje się więc dodatkowe przygotowanie pedagogiczne personelu.
Obowiązująca regulacja prawna pozwala na odczytanie z niej w miarę jednoznacznych procedur postępowania wobec małoletnich pacjentów w zakresie udzielania im świadczeń zdrowotnych. Pewna niezupełność prawa dotyczy małoletnich w kategorii wiekowej 16–18 lat. Niezupełność ta może wynikać z różnej interpretacji zakresu funkcjonowania małoletniego w obszarze władzy rodzicielskiej. Powoduje ona wątpliwości interpretacyjne przepisów w odniesieniu do tej kategorii osób. Nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, że dziecko z racji wieku jest właścicielem szczególnych praw i posiada przywilej wyjątkowego traktowania również, a może i przede wszystkim, na gruncie udzielania świadczeń medycznych.
PIŚMIENNICTWO:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
- Konwencja Praw Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r., Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526.
- Europejska Karta Praw Dziecka w Szpitalu, Dz.Urz. WE C 148 z dnia 16 czerwca 1986 r..
- Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, Dz. U. 1991 Nr 91, poz. 408 ze zm.
- Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, Dz. U. 1997 Nr 28, poz. 152.
