Bluszcz pospolity – właściwości lecznicze
Bluszcz pospolity Hedera helix L. znano już w starożytności. Jest wymieniany w księgach Starego i Nowego Testamentu, a jego właściwości lecznicze opisywali Dioskorydes i Hipokrates. Liście bluszczu stosowano do opatrywania ran, a kwiaty do leczenia czerwonki. Wyciągi Hederae folium zarejestrowane są do stosowania w leczeniu chorób układu oddechowego, szczególnie tych, które przebiegają z obfitą produkcją wydzieliny. Zarówno wieloletnie ich stosowanie w leczeniu, jak i wyniki badań klinicznych wskazują, że leki na bazie Hedera helix są bezpieczne i skuteczne oraz mogą być stosowane u dzieci powyżej drugiego roku życia [1].
Surowcem leczniczym są liście bluszczu, standaryzowane na zawartość hederakozydu C i jego pochodnej saponiny – α-hederyny, która warunkuje właściwości rozkurczające, sekretolityczne oraz wykrztuśne. Mechanizm działania polega na zapobieganiu internalizacji receptorów β-adrenergicznych na powierzchni mięśniówki gładkiej oskrzeli i pneumocytów II typu, a co za tym idzie –na zwiększeniu wrażliwości na endogenną adrenalinę. Efektem jest rozszerzenie oskrzeli oraz wzrost sekrecji surfaktantu [2]. Jest to rzadki przykład wyrobu farmaceutycznego uzyskanego z rośliny ze znanym mechanizmem działania jednego z jego składników. Na podstawie badań histopatologicznych płuc mysiego modelu astmy oskrzelowej zaobserwowano po zastosowaniu wyciągu Hedera helix zmniejszenie rozplemu komórek kubkowych i ścieńczenie przerośniętej błony podstawnej. Efekt ten jednakże był mniejszy w porównaniu z grupą leczoną deksametazonem [3].
Badania kliniczne
W porównaniu badań klinicznych potwierdzających działanie liści bluszczu kluczowe jest zwrócenie uwagi na tożsamość badanego wyciągu. Tylko wystandaryzowane warunki produkcji dają gwarancję skuteczności. Ziołowe ekstrakty uzyskane w różny sposób będą się różnić pod względem siły, efektu i bezpieczeństwa stosowania. Poniżej przytoczone są prace z zastosowaniem opatentowanego wyciągu EA 575®.
Ostre choroby układu oddechowego
W przypadku ostrych infekcji układu oddechowego u dzieci wykazano szybsze ustępowanie zmian osłuchowych i porównywalne ustępowanie kaszlu w zestawieniu z użyciem ambroksolu [4]. Ponadto obserwuje się lepsze efekty leczenia wykrztuśnego w porównaniu z acetylocysteiną i w konsekwencji znaczne złagodzenie kaszlu po zastosowaniu ekstraktu ziołowego [5].
Przewlekłe choroby układu oddechowego
Astma oskrzelowa jest najczęstszą przewlekłą chorobą układu oddechowego wieku dziecięcego. Częstość występowania objawów astmy u dzieci w różnych populacjach waha się od 1 do 30%. Chorobowość stale wzrasta, a statystyka dotyczy tylko dzieci leczonych, bez uwzględniania przypadków nierozpoznanych [6]. Prawidłowe leczenie według najnowszych standardów zapewnia u większości pacjentów dobrą kontrolę objawów, utrzymanie wysokiej jakości życia i zapobiega trwałym następstwom choroby. Nie zwalnia to jednak z obowiązku poszukiwania jeszcze lepszych metod leczniczych obarczonych minimalnymi działaniami niepożądanymi.
Zważywszy na działanie bronchodilatacyjne wyciągu Hedera helix, podejmuje się próby jego stosowania w przewlekłych chorobach układu oddechowego.
Doniesienia o skuteczności wyciągu z liści bluszczu dotyczą nie tylko populacji dziecięcej, ale również dorosłych.
Bluszcz w leczeniu astmy - badania
Mansfeld i wsp. dla wykazania działania ekstraktu z liści bluszczu na parametry układu oddechowego u dzieci chorujących na astmę oskrzelową przeprowadzili badanie z podwójnie ślepą próbą, z randomizacją kontrolowane placebo. Pacjentom podawano 25 kropli ekstraktu EA 575® (35 mg) dwukrotnie w ciągu dnia oraz oddzielnie placebo przez trzy dni z zachowaniem odstępu na wypłukanie leku. Przede wszystkim zaobserwowano znamienne statystycznie i klinicznie zmniejszenie oporów płucnych podczas terapii wyciągiem – spadek RAW (opór w drogach oddechowych) o 23,6% w porównaniu do placebo. Dodatkowo w trzy godziny po zastosowaniu wyciągu efekt wzrostu FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa) był porównywalny z efektem w trzy godziny po zastosowaniu β-mimetyków. Jest to kliniczny i statystyczny dowód na skuteczność wyciągu, choć przeprowadzony na małej, 24-osobowej grupie dzieci z astmą oskrzelową [7].
Korzystne efekty stosowania ekstraktu jako leczenia wspomagającego astmy oskrzelowej u dzieci potwierdziła inna praca tego autora, w której porównywano różne formy ekstraktu (krople i czopki). Obie formy terapii były dobrze tolerowane przez pacjentów. W badaniach czynnościowych zaobserwowano spadek oporów płucnych, wzrost FEV1 i FVC (natężona pojemność życiowa). Wyniki były istotne statystycznie i klinicznie [8].
Gulyas i wsp. przeprowadzili próbę kliniczną stosowania różnych form ekstraktu z liści bluszczu (wodnych i wodno-alkoholowych) u dzieci z przewlekłą obturacją dróg oddechowych. Nie stwierdzono istotnych różnic między obydwoma preparatami, jednocześnie wykazano i potwierdzono poprawę w badaniach czynnościowych dróg oddechowych [9].
Kolejną pracą, która potwierdza działanie wyciągu Hedera helix jako leku wspomagającego, jest publikacja Zeila i wsp. Badanie z randomizacją przeprowadzono metodą podwójnie ślepej próby kontrolowanej placebo na grupie 30. dzieci z astmą alergiczną. Każde dziecko pozostawało na przewlekłym leczeniu 400 mcg budesonidu lub jego równoważnika i miało podawane dwa razy dziennie 5 ml syropu z wyciągiem EA 575® (70 mg), a następnie placebo przez cztery tygodnie z zachowaniem odstępu na eliminację leku z organizmu. Monitorowano efekt, wykonując badania czynnościowe dróg oddechowych, pomiar FeNO (poziom tlenku azotu w wydychanym powietrzu), pH wydychanego kondensatu oraz obserwację objawów klinicznych zgłaszanych przez leczone dzieci i ich opiekunów. W okresie stosowania ekstraktu ziołowego zaobserwowano przede wszystkim poprawę parametrów oddechowych w zakresie wartości MEF75-25 i MEF25 (MEF75,50,25 – maksymalny przepływ wydechowy w wybranych momentach natężonego wydechu), czyli drobnych oskrzeli oraz VC (pojemność życiowa). Wyniki badania wskazują na możliwą korzyść z terapii dodatkowej wyciągiem Hedera helix [10].
Doniesienia o skuteczności wyciągu z liści bluszczu dotyczą nie tylko populacji dziecięcej, ale również dorosłych. Istotna poprawa parametrów w badaniach czynnościowych układu oddechowego przy niewysokich kosztach leczenia i znikomych działaniach niepożądanych przemawia na korzyść ekstraktu [6].
Bezpieczeństwo
Działanie alergizujące bluszczu znane jest od dawna. Opisywane są przypadki kontaktowego zapalenia skóry, nieżytu nosa, a także astmy zawodowej u osób mających dłuższy kontakt z rośliną (ogrodnicy, architekci krajobrazu) [1, 11]. W przytoczonych próbach klinicznych z istotnych możliwych działań niepożądanych po zastosowaniu wyciągu Hedera helix zaobserwowano nasilenie atopowego zapalenia skóry u jednego pacjenta [6].
Podsumowanie
Pomimo powszechnego dostępu do metod diagnostycznych i terapeutycznych w chorobach układu oddechowego korzystanie z metod medycyny niekonwencjonalnej znajduje swoich zwolenników. Jak wynika z badań ankietowych, w przypadku przewlekłych chorób układu oddechowego od 27% do 50–70% dorosłych i małoletnich pacjentów sięga po alternatywne metody lecznicze [12, 13]. Zalicza się do nich preparaty witaminowe, ćwiczenia oddechowe, akupunkturę, aromaterapię, homeopatię oraz ziołolecznictwo. Wiele osób stosuje kilka dodatkowych metod naraz, a produkty ziołowe plasują się nawet na trzecim miejscu najpopularniejszych. Większość z tych terapii nie jest jednak rekomendowana i zgłaszana lekarzowi prowadzącemu. Ma to swój wpływ na całokształt opieki nad pacjentem. Wybór niekonwencjonalnych metod leczniczych powinien wypływać z rzetelnych badań klinicznych.
Przytoczone wyniki badań, przeprowadzonych dość krótko i na małych grupach pacjentów, nie pozwalają na sformułowanie wytycznych postępowania. Wydaje się jednak, że preparaty zawierające Hedera helix jako leczenie wspomagające mogą być bezpiecznie stosowane u dzieci z astmą oskrzelową. Konieczne są dalsze badania na większej populacji pacjentów w tej grupie wiekowej.
PIŚMIENNICTWO
- Nartowska J. Bluszcz pospolity – pnącze lecznicze i ozdobne. Panacea Nr 1 (42), styczeń – marzec 2013: 5–7.
- Hofmann D., Hecker M., Völp A. Efficacy of dry extract of ivy leaves in children with bronchial asthma-a review of randomized controlled trials. Phytomedicine. 2003 Mar;10(2-3):213–20.
- Hocaoglu A.B., Karaman O., Erge D.O., Erbil G., Yilmaz O., Kivcak B., Bagriyanik A., Uzuner N. Effect of Hedera helix on lung histopathology in chronic asthma. Iran J Allergy Asthma Immunol.2012;11:316–323.
- Maidannik V., Duka E., Kachalova O., Efanova A., Svoykina S., Sosnovskaja T. Efficacy of Prospan application in childrenʼs disease of respiratory tract. Pediatr Tocol Gyn 2003; 4: 1–7.
- Bolbot Y., Prokhorov E., Mokia S., Yurtseva A. Comparing the efficacy and safety of high-concentrate (5-7.5:1) ivy leaves extract and acetylcysteine for treatment of children with acute bronchitis. Liky Ukrainy.2004;11.
- Hofmann D., Hecker M., Völp A. Efficacy of dry extract of ivy leaves in children with bronchial asthma – a review of randomized controlled trials. Phytomedicine 2003; 10: 213–220.
- Mansfeld H.J., Höhre H., Repges R., Dethlefsen U. Therapy of bronchial asthma with dried ivy leaf extract. Münch Med Wschr 1998; 140: 26–30.
- Mansfeld H.J., Höhre H., Repges R., Dethlefsen U. Sekretolyse und Spasmolyse. TW Pädiatrie 1997; 10: 155–157.
- Gulyas A., Repges R., Dethlefsen U. Consequent therapy of chronic obstructive respiratory tract illnesses in children. Atemw Lungenkrkh 1997; 5: 291–294.
- Zeil S., Schwanebeck U., Vogelberg C. Tolerance and effect of an add-on treatment with a cough medicine containing ivy leaves dry extract on lung function in children with bronchial asthma. Phytomedicine 2014; 21: 1216–1220.
- Hannu T., Kauppi P., Tuppurainen M., Piirilä P. Occupational asthma to ivy (Hedera helix) Allergy.2008;63(4):482–483.
- Huntley A., Ernst E. Herbal medicines for asthma: a systematic review. Thorax. 2000;55(11):925–929.
- Mark J.D., Chung Y. Complementary and alternative medicine in pulmonology. Curr Opin Pediatr. 2015 Jun;27(3):334–40.
